Онтология-борлиқ фалсафаси

• Borliq-falsafaning fundamental kategoryasi

• Онтология – фалсафанинг борлиқ муаммосини ўрганувчи асосий
• бўлимларидан бири, борлиқ муаммоси эса, фалсафанинг бош
• муаммоларидан бири. Фалсафанинг пайдо бўлиши айнан борлиқ
• муаммосини ўрганишдан бошланган. Қадимги Ҳинд, Хитой,
• антик фалсафа биринчи навбатда онтология билан қизиққан,
• борлиқ моҳиятини англашга ҳаракат қилган.

• Борлиқ – бу реал мавжуд, ўз ичига барча жисмларни оладиган,
• барқарор, мустақил, объектив, доимий, чексиз субстанциядир.

• Борлиқ фалсафий категориясининг мазмунини очиб берадиган қоидалар:

• Атроф олам, предметилар, ҳодисалар реал мавжуд бўлади, у (олам) бор;
• Атроф олам ривожланади, ички сабабга эга бўлади, ҳаракат манбаи ўзида;
• Материя ва руҳ – ягона, лекин шу билан бирга қарама-қарши моҳиятлар, реал мавжуд.

• Субстанция – ўз мавжудлиги учун ўзидан бошқа ҳеч нарсага
• эҳтиёж сезмайдиган мустақил борлиқ.

• Оламнинг манзараси (Борлиқ)

• Дунёнинг мифологик
• манзараси

• Онтология
• Ўзаро
• алоқада

• ижтимоий
• фалсафа
• Жамият
• тараққиёти
• масалалари

• Ахлоқ
• Инсоннинг
• ахлоқий
• тарбияси ма-
• салалари

• Аксиология
• Қадриятлар
• фалсафаси

• Гносеология
• Билиш муам-
• моларини
• ўрганади

• Фалсафий
• антрапология
• инсон ва унинг
• ҳаёти ма-
• салалари

• Мифологиянинг
• бош мақсади

• Фалсафанинг
• бош мақсади

• «борлиқни ким яратгани»
• ҳақида гапириб бериш

• «борлиқнинг нималиги,
• у қаердан пайдо бўлгани
• ва қаерга йўқолиши»ни
• оқилона тушунтириш

• Борлиққа муносабатнинг хилма-хиллиги

• «Борлиқ» категорияси фалсафа пайдо бўлиши
• билан шаклланган ва изчил назарий қизиқиш предметига
• айланган бўлсада, дунё ҳақида одамлар анча олдинроқ
• фикр юрита бошлаганлар ва бу тасаввурлар кўп сонли
• афсоналар ва мифларда бизгача етиб келган.

• Борлиқ муаммосини фалсафий англаб етишга
• илк уринишлар милоддан аввалги
• биринчи минг йилликда вужудга келган қадимги
• ҳинд ва қадимги хитой фалсафаларидаёқ кузатилади.

• Борлиқ хақидаги қарашлар айниқса
• юнон фалсафасида ривожланди.

• Юнон олими
• Фалеснингфикрича
• борлиқнинг асосини
• сув ташкил қилади

• Пифагор«ҳамма нарса
• сондир», деган
• хулосага келади ва Ернинг
• шарсимон эканлигини
• биринчи бўлиб таъкидлайди

• Парменид биринчи
• бўлиб борлиқни категория
• сифатида тавсифлади ва
• махсус фалсафий таҳлил
• предметига айлантирди

• Юнон олими
• Анаксименнинг фикрига
• кўра ҳамма нарсани
• ҳаво бошқаради

• Демокрит ва Левкипп
• атомларни муайян
• модда сифатида тавсифлаб,
• уларни «бўшлиқ» - йўқликка
• зид ўлароқ, «тўла»
• ёки «қаттиқ» борлиқ
• билан тенглаштирган

• Ксенофан ҳамма нарса
• ер ва сувдан вужудга
• келади деб
• ҳисоблайди

• Гераклит фикрича
• айни бир нарса
• мавжуд ва номавжуддир

• Платон нафақат моддий,
• балки идеал нарсалар ҳам
• борлиққа эга эканлигини
• фалсафа тарихида биринчи
• бўлиб кўрсатиб берди

• Шарқ
• мутафаккирларини
• фикрича, борлиқ

• Ибн Сино фикрича борлиқнинг
• асоси “вужуди вожиб”
• яъни Оллоҳдир. Вужуди вожиб
• бу биринчи моҳият.
• Унинг мавжудлиги сабабини
• бошқа нарсалардан қидириш
• ноўрин. Чунки биринчи сабаб
• унинг натижаси бўлган
• хилма хил жараёнларнинг
• моҳиятига боғлиқ бўла олмайди

• Форобийнинг фикрича
• борлиқ иккига бўлинади

• “Вужуди вожиб” барча
• мавжуд ёки пайдо
• бўлиши мумкин бўлган
• нарсаларнинг биринчи
• сабаби

• “Вужуди мумкин”
• эса доимо
• ўзгаришда, зиддиятли
• муносабатларда бўлиб,
• унда барча нарсалар
• оддийдан мураккабга,
• тартибсизликдан
• тартиблиликка
• қараб ҳаракат қилади