Ona tili va adabiyoti mustaqil ish. Gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari: So’roq va buyruq gaplar, his hayajon va his hayajonsiz gaplar

T/r	Savollar	Toʻgʻrijavob	Talaba-ningjavobi	Variant
Javoblar
1	Kesimlar qaysi so’z turkumi bilan ifodalanishiga ko’ra ikki turga bo’linadi.	E		A	Kesim
2	Ikkita kesimdan tashkil topgan	G		B	Nomustaqil kesim
3	Nima qildi? Nima bo’ldi? Kim? Nima? Kimdir? Nimadir? Nechta? Qanday? Qancha? kabi so’roqlarga javob bo’ladi	A		D	Shaxs – son va zamon shakillaridagi f’el kesimlar hamda bog’lamsiz va bog’lamli ot kesimlar
4	Agar suv bo’lsa, paxta ham ko’payadi.	B		E	Ot kesim va f’el kesim
5	Mustaqil kesimlar	D		F	Sodda kesim
6	Faqat bir so’z bilan ifodalangan kesim	F		G	Ishlasang , tishlaysan

3. Mustaqil ish. Kesimning ta’rifi, turlari va ifodalanishi.
II Topshiriq
“Ha yoki Yòq” texnologiyasi

№	Mulohazalar	Ha	Yòq
1	Gapda kesim boshqa bo’laklarga nisbatlanmagan holda aniqlanadi.
2	Ega kesim ifodalagan belgi, harakat – holatlarning egasi sifatida kesimdan oldingi bo’lak sanaladi
3	To’ldiruvchi va hol kesim bilan tobe munosabatga kirishib, uning ma’nosini izohlab, to’ldirib keladi.
4	Barcha gap bo’laklari bevosita yoki bilvosita kesimga bog’lanadi.
5	Kesim gapning mazmuniy markazi bo’lib, u tasdiq-inkor,zamon, mayl, shaxs-son ma’nolarini ifodalab keladi va boshqa bo’laklarni o’z atrofida birlashtiradi.
6	Gapda ega, to’ldiruvchi, aniqlovchi, hol bevosita va bilvosita kesimga bog’lanmaydi.
7	Kesimlar qaysi so’z turkumi bilan ifodalanishiga ko’ra uch turga bo’linadi.
8	Kesimning yakka o’zi ham gap hosil qilishi mumkin.
9	Kesim tasdiq yoki inkor ma’nosini ifodalaydi.
10	Kesim – gapni gap qilib shakillantirishda muhim bo’lgan, uning mazmuniy va grammatik markazi hisoblanuvchi bo’lak.

Javoblar:

№	Mulohazalar	Ha	Yòq
1	Gapda kesim boshqa bo’laklarga nisbatlanmagan holda aniqlanadi.	Ha
2	Ega kesim ifodalagan belgi, harakat – holatlarning egasi sifatida kesimdan oldingi bo’lak sanaladi		Yòq
3	To’ldiruvchi va hol kesim bilan tobe munosabatga kirishib, uning ma’nosini izohlab, to’ldirib keladi.	Ha
4	Barcha gap bo’laklari bevosita yoki bilvosita kesimga bog’lanadi.	Ha
5	Kesim gapning mazmuniy markazi bo’lib, u tasdiq-inkor,zamon, mayl, shaxs-son ma’nolarini ifodalab keladi va boshqa bo’laklarni o’z atrofida birlashtiradi.	Ha
6	Gapda ega, to’ldiruvchi, aniqlovchi, hol bevosita va bilvosita kesimga bog’lanmaydi.		Yo’q
7	Kesimlar qaysi so’z turkumi bilan ifodalanishiga ko’ra uch turga bo’linadi.		Yòq
8	Kesimning yakka o’zi ham gap hosil qilishi mumkin.	Ha
9	Kesim tasdiq yoki inkor ma’nosini ifodalaydi.	Ha
10	Kesim – gapni gap qilib shakillantirishda muhim bo’lgan, uning mazmuniy va grammatik markazi hisoblanuvchi bo’lak.	Ha

4. Mustaqil ish. Ikkinchi darajali bo’laklar ; to’ldiruvchining ta’rifi, turlari va ifodalanishi.
I Topshiriq
“Blits” texnologiyasi.

To’ldiruvchi....	1	Vositali, vositasiz, mustaqil, nomustaqil, kelishikli va ko’makchili bo’ladi
	2	Kesimga to’g’ridan to’g’ri bog’lanish-bo’lanmasligiga ko’ra: vositali va vositasiz to’ldiruvchi bo’ladi.
	3	Kesimga qanday bog’lovchi vosita yordamida bog’lanishiga ko’ra; kelishikli va ko’makchili to’ldiruvchi bo’ladi.
	4	To’ldiruvchi egadan anglashilgan harakat - holat, belgi – xususiyat bilan bog’langan predmetni bildirganligi tufayli ot, olmosh, harakat nomi va otlashgan so’zlar bilan ifodalanadi.
	5	Gapda biror bo’lakni to’ldirib, unga boshqaruv yo’li bilan tobe holatda bog’langan bo’lak.
	6	Hokim bo’lakdan anglashilgan harakatiga, munosabatiga ko’ra ikkiga bo’linadi
Javob: 1, 3, 5, 6.

4. Mustaqil ish. Ikkinchi darajali bo’laklar ; to’ldiruvchining ta’rifi, turlari va ifodalanishi.
IITopshiriq
“Ha yoki Yòq” texnologiyasi

To’ldiruvchi qatnashgan gaplarga “ha”yoki”yo’q” so’zlarini qo’ying

Misollar	“ha”yoki”yo’q”
Erkak odam bir so’zli bo’ladi.
O’z yurtida o’z ona tilini unutganlar sizni eshitsin.
O’tirganlar otning dupur – dupurini barilla eshitishdi.
Qo’shiqdan kim bahra olmaydi?!
Onamdan eshitgan gaplarni aytdim.
Yo’qni yo’q deydi, borni bor deydi

Javoblar

Misollar	“ha”yoki”yo’q”
Erkak odam bir so’zli bo’ladi.	Yo’q
O’z yurtida o’z ona tilini unutganlar sizni eshitsin.	Ha
O’tirganlar otning dupur – dupurini barilla eshitishdi.	Ha
Qo’shiqdan kim bahra olmaydi?!	Yo’q
Onamdan eshitgan gaplarni aytdim.	Ha
Yo’qni yo’q deydi, borni bor deydi	Ha

5. Mustaqil ish. Aniqlovchining ta’rifi, turlari va ifodalanishi.
I Topshiriq
“Keys-stadi” texnologiyasi.

1. 
   Gapda biror bo’lakning belgisini yoki predmetning boshqasiga qarashli ekanligini bildirgan bo’lak ................. deyiladi.
   
2. 
   Aniqlovchi gap ichida .........ga yoki .......gan so’zga bog’lanadi.
   
3. 
   Aniqlovchilar predmetning qanday belgisini ifodalashiga ko’ra ................., .........................., ....................... ga bo’linadi
   
4. 
   Predmetning belgisini bildirgan aniqlovchilar .................. aniqlovchilar deyiladi.
   
5. 
   Sifatlovchi aniqlovchi - sifatlovchi, aniqlanayotgan predmet esa ...................... deb yuritiladi
   
6. 
   Sifatlovchi va sifatlanmish .................... yo’li bilan bog’lanadi.
   

Javoblar

1. 
   Aniqlovchi
   
2. 
   Ot , otlashgan
   
3. 
   Sifatlovchi, qaratqich, izohlovchi
   
4. 
   Sifatlovchi
   
5. 
   Sifatlanmish
   
6. 
   Bitishuv
   

5. Mustaqil ish. Aniqlovchining ta’rifi, turlari va ifodalanishi.
II Topshiriq
“Blits” texnologiyasi.

№	Aniqlovchilarni o’z o’rniga qo’ying	№
1	Kumush qishdan, zumrad bahordan qolishmaydi kuzning ziynati.	A	Sifatlovchi aniqlovchi
2	Uning ziyrak, qo’ng’ir ko’zlarida horg’inlik bor edi.	B	Izohlovchi aniqlovchi
3	Biz boy otangizga Yormatning qizini olib bermoqchi edik.	C	Sifatlovchi aniqlovchi
4	Erk kuychisi Abdulhamid cho’lpon she’rlarini sevib o’qiyman.	D	Qaratqich aniqlovchi
5	Og’zi bo’shning ichida, gap yotmas.	E	Qaratqich aniqlovchi

Javoblar

№	Aniqlovchilarni o’z o’rniga qo’ying	№
1	Kumush qishdan, zumrad bahordan qolishmaydi kuzning ziynati.	A	Sifatlovchi aniqlovchi
2	Uning ziyrak, qo’ng’ir ko’zlarida horg’inlik bor edi.	C	Sifatlovchi aniqlovchi
3	Biz boy otangizga Yormatning qizini olib bermoqchi edik.	D	Qaratqich aniqlovchi
4	Erk kuychisi Abdulhamid cho’lpon she’rlarini sevib o’qiyman.	B	Izohlovchi aniqlovchi
5	Og’zi bo’shning ichida, gap yotmas.	E	Qaratqich aniqlovchi

6. Mustaqil ish. Holning ta’rifi, ma’no turlari: ravish, payt, o’rin, sabab,maqsad hollari va ifodalanishi.
I Topshiriq



Javoblar



6. Mustaqil ish. Holning ta’rifi, ma’no turlari: ravish, payt, o’rin, sabab, maqsad hollari va ifodalanishi.
II Topshiriq
Testlar
1. Paytholinitoping.
A) Bashoratqovunpishig’idao’nyettigakiradi.
B) Soytubidatoshlarjimirlabko’rinadi.
C)Oqayotgantiniqsuvquyoshnuridago’yooynadekyarqiramoqda.
D) Tog’ningro’parasidako’zilg’amastekisliklaryastanibyotadi.
2. Ko’pbilganozso’zlar.
Ushbugapdagiholningifodalanishiqaysiqatordato’g’riko’rsatilgan?
A) son B) sifat C) olmosh D) ravish