Ona tili va adabiyot o‘quv – uslubiy majmua samarqand – 2019 Qayta tayyorlov kursi yo‘nalishi

Umumlashtiruvchi so`z (qism) va unda tinish belgisi. Uyushiq bo`lakli gapda so`zni jamlovchi umumlashtiruvchi so`z bo`lishi mumkin. Ko`pincha belgilash, bo`lishsizlik olmoshi va jamlovchi ot, jamlovchi son, shuningdek, so`z birikmasi, kengaygan birikma umumlashtiruvchi so`z bo`lib keladi: Uylar, daraxtlar, ko`chalar – hammasi qorong`ulik qa’riga cho`mdi. Ishga yangi qabul qilinganlar: Ahmad, Salim va Akbar boshliqning oldiga kirishsin. Umumlashtiruvchi so`z bilan uyushiq bo`lak bir xil sintaktik vazifani bajaradi. Umumlashtiruvchi bo`lak uyushiq bo`lakdan oldin kelsa, undan keyin ikki nuqta qo`yiladi: Qudratning oldidan ikki o`rtoq: Ilhom va Rustam chiqib keldi. Umumlashtiruvchi bo`lak uyushiq bo`lakdan keyin kelsa, undan oldin tire qo`yiladi: Shu hovli-joy, mana shu daraxtlar, kursi, so`ri – hammasi meniki. Uyushiq va uyushmagan sifatlovchi-aniqlovchi hamda hol. Ketma-ket kelgan, lekin sanash ohangi bilan aytilmaydigan, yozuvda orasiga vergul qo`yilmaydigan aniqlovchi va hol uyushmagan aniqlovchi va uyushmagan hol hisoblanadi. Uyushmagan sifatlovchi-aniqlovchi va uyushmagan hol o`zi bog`langan bo`lakning turli tomoniga oid belgini anglatadi: Qop-qora shirin (uyushmagan aniqlovchi) uzum g`arq pishgan. Ertaga ertalab (uyushmagan hol) ota-onalar majlisi bo`ladi.


Glossariy
Uyushiq bo’laklar sanash ohangi bilan aytiladi va gapda o’zaro uyushib keladi
Uyushgan so‘zshakl har doim sintaktik mavqe va morfologik shakllanish jihatidan bir xil bo‘ladi. Ular boshqa so‘z bilan bog‘lanishda tenglik saqlaydi.
Ajratilgan bo‘laklar deganda, gap konstruktiv bo‘laklarining ajratilishi tushuniladi.
Ajratilgan kengaytiruvchilar atamasi esa bo‘lak mavqeiga ega bo‘lmagan atov birliklarini ham o‘z ichiga qamrab oladi.


Mavzu yuzasidan test topshiriqlari
1. Uyushiq bo‘laklar ishtirok etgan gapni toping.
A) Salima darsni yaxshi tayyorlagani uchun maqtovga sazovor bo‘ldi. B) Men bu masalani uqqanman va yechganman. C) Ichkaridagi hamda tashqaridagi gilos va o‘rik daraxtlari qiyg‘os gulladi. D) Hamma chuqur xo‘rsindi, Anorxon piq-piq yig‘ladi.
2. Uyushiq bo‘laklarni bog‘lovchi vositalar to‘g‘ri berilgan qatorni toping.
A) va, hamda, chunki B) -u, -yu, negaki C) hamda, agar, biroq D) va, ammo, bilan
3. Gapning qaysi bo‘laklari uyushib kelmaydi?
A) ega B) aniqlovchi C) kesim D) barcha gap bo‘laklari uyushib keladi
4. Uyushiq bo‘laklar ishtirok etmagan gapni toping.
A) Biz harbiy uchuvchi va vatan posbonlari bo‘lamiz. B) Ko‘ngilda armon qolmasin deb, chilyosin ham qildirishga to‘g‘ri keldi. C) Osmonda, daraxtlarda, tomlarda chumchuqlar chug‘urlashadi. D) Shu payt yonimizdan ikki muloyim, nuroniy chol o‘tib qoldi.
5. Pulemyot, miltiqlarning ovoziga xotin-xalaj, bola-chaqalarning yig‘isi, dod-voyi qo‘shilib ketdi. Ushbu gapda qaysi gap bo‘laklari uyushgan?
A) aniqlovchi, to‘ldiruvchi B) aniqlovchi, hol, ega C) aniqlovchi, ega D) to‘diruvchi, hol
6. Uyushiq bo'lakli gapni aniqlang.
A) Sabr-toqatga qodir odam xohlagan narsaga erishishga ham qodir. B) G'azab bilan boshlangan narsa uyat bilan tugaydi. C) Vazmin va xushmuomala qariya hammaga yoqadi. D) Xotirani kuchaytirishning eng muhim sharti asablarning sog'lom bo'lishidir.
7. Qaysi qatordagi gapda uyushiq bo'laklar mavjud emas?
A) Zamiraning baland, ammo mayin ovozi bor edi. B) Osmonda, daraxtlarda, tomlarda chumchuqlar chug‘urlashadi. C) Til bilan dil bir bo'lishi kerak. D) Barcha gaplarda uyushiq bo'laklar mavjud.
8. Uyushiq bo'laklarga xos bo'lgan xususiyatlar qaysi javobda noto'g'ri izohlangan?
A) uyishiq bo’laklarning hammasi doimo gapning biror bo’lagiga tobelanishi shart B) uyushiq bo’laklar o’zaro teng bog’lovchilar yoki tenglanish ohangi orqali birikadi C) doim bir xil so'roqqa javob bo'ladi D) doim bir xil gap bo'lagi vazifasida keladi
9. Uyushiq bo'lakli gap qatorini belgilang.
A) Kimning ilmdan rizq-u ro'zi bor, Ilm o'rganishdan aslo etmas or. B) U charchaganidan, uyqusizligidan darmonsiz edi. C) Osmonda qittak ham bulut ko'rinmaydi. D) U ostonaga yetganda to'xtadi.
10. Qaysi qatorda kesimi uyushgan gap berilgan?
A) Guliston atirgul, Gulruh qizil gul tanladi. B) Biz harbiy uchuvchi va Vatan posbonlari bo‘lamiz. C) Yigitning yuz va ko‘zida andisha, alam va hayajon alomatlari ko‘rinardi. D) Sandal to‘riga cholim bilan oqsoqol, beriroqqa ovsinim, men, Robiya o‘tirdik.