Ona tili va adabiyot o‘quv – uslubiy majmua samarqand – 2019 Qayta tayyorlov kursi yo‘nalishi

Nomustaqil kesim. Ayrim kesim sodda gap tarkibida boshqa, qo`shma gap tarkibida boshqa ma’no beradi: Salim kelsa, men boraman gapi tarkibidagi ergash gapning kesimi “shart” ma’nosini ifodalamoqda. Lekin qo`shma gap sodda gapga ajratilsa, bu kesimning ma’nosi o`zgaradi: Salim kelsa (istak). Bu – nomustaqil kesim. -sa shart mayli qo`shimchasi, uning -sa edi, -ganda edi o`tgan zamon ko`rinishi, -di ham, -ganicha yo`q, -ganicha yo`q edi, -gan edi, -ardi, -ar ekan o`tgan zamon qo`shimchasi kabilar nomustaqil kesimni shakllantiradi.

Qo`shma gap tarkibida	Sodda gap tarkibida
Havo ochilsa, ishni boshlaymiz.	Havo ochilsa.
Kitobim bo`lsa edi, tezda bajarar edim.	Kitobim bo`lsa edi.
Salim kelganda edi, bir zumda hal qilar edik.	Salim kelganda edi.
U aytardi (aytsa edi), men bajarardim.	U aytardi.

Boshqa shaklli kesim mustaqil kesim sanaladi.

Kesimning ifodalanishi. Kesim ifodalanishiga ko`ra ikki xil: 1) fe’l kesim; 2) ot kesim.
Fe’l kesim. Sof fe’l bilan ifodalangan kesim fe’l-kesim deyiladi: Men maktabga boraman. Po`lat xatni kecha yuborgan.
Ot kesim. Ot, sifat, son, olmosh, ravish, taqlid, modal va harakat nomi bilan ifodalangan kesim – ot kesim: 1) ot-kesim: Qarg`a nima deyotganini bilmaymiz, chunki u – qarg`a, biz – odam; 2) sifat-kesim: E taqsir, qissamiz uzun; 3) son-kesim: Ikki karra ikki – to`rt; 4) ravish-kesim: O`zlashtirishing – yodaki. 5) taqlid-kesim: Hamma tomon g`ovur-g`uvur. 6) olmosh-kesim: Sen – mensan-u, men – senman, qissamni bayon etsam; 7) modal-kesim: Tinchlik yo`q.
K e s i m n i n g t u z i l i sh i. Kesim tuzilishiga ko`ra ikki xil: a) sodda kesim; b) murakkab kesim.