Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

TI
L S
ANDIG
‘I
Mustaqil bajaraman
“umniy”
 – 
aqlli, donushmand
“noborod”
 –
 teskarisi
“Uje”
 –
 allaqachon
“bogatiy”
 – 
boy-badavlat
“shedriy”
 – 
Sahiy
“Meshayt qilmoq”
 – 
halal bermoq
O‘ZBEKCHASI BOR!

---

139
41-dars
1.
Jadid bobolarimiz qanday boy bo‘lishgan? 
2. Zamonaviy boylar deganda kimni tushunasiz?
41.1-mashq. 
Quyidagi jadvalda jadid bobolarimiz va zamonaviy boylarning amalga 
oshirgan ezgu ishlarini qiyoslash uchun jadval berilgan. Siz jadvalning bo‘sh tomoniga 
o‘z hududingizdagi boylarning ezgu ishlarini yozing. 
O‘ZBEK JADID BOYLARI
O‘ZBEK ZAMONAVIY BOYLARI
Maktablar ochishdi.
?
Kutubxonalar qurishdi.
?
Gazetalar tashkil etishdi.
?
Teatrlar barpo etishdi.
?
Yoshlarni xorijga o‘qish uchun yuborishdi.
?
Millatni yuksaltirishni umummilliy harakatga 
aylantirishdi.
?
Topshiriq. 
Savollarga javob bering.
BOYLAR: KECHA VA BUGUN

---

140
41.2-mashq. 
Siz boy bo‘lsangiz nimalar qilasiz?
Fikringizni mustaqil nutq tuzish 
tartiblariga amal qilib og‘zaki bayon eting.
41.3-mashq. 
Quyidagi latifalarni o‘qing hamda yengil mutoyibani keltirib chiqarayotgan 
omilni izohlang.
41.4-mashq.
 Pulning kuchi…
Ikki guruhga bo‘linib, bir guruh pulning ijobiy xislatlarini, 
boshqa guruh pulning salbiy tomonlarini argumentlar asosida ochib berishga harakat 
qiling.
So‘zlovchi muayyan mavzu yuzasidan o‘zining shaxsiy fikr-mulohazalarini bayon eti
-
shi mustaqil nutq hisoblanadi. Uni ifodalashda quyidagilarni hisobga olish lozim:
– fikrlarni rejalashtirib olish;
– fikrlarni faktlarga va dalillarga tayanib ifodalash;
– aniqligi tasdiqlanmagan ma’lumot haqida gapirmaslik;
– hissiyotni boshqara olish;
– tinglovchining o‘ziga xos xususiyatlari – yoshi, kasbi, jinsi va boshqalarni hisobga 
olish;
– shaxsiy mulohozlar bayonida menimcha, bizningcha, tushunishimizcha kabi bir-
liklardan foydalanish;
– samarali til birliklardan foydalanish; 
– til me’yorlariga amal qilish.
Mustaqil nutq tartiblariga amal qilish taqdimotlar, turli chiqishlar, shaxsiy fikrlarni 
himoya qilishning samarali bo‘linishi ta’minlaydi. 
Аfandidan o‘qituvchisi so‘rabdi:
— “O‘g‘irladi” so‘zi o‘tgan zamonda qanday bo‘ladi?
— “O‘g‘irlagan edi” bo‘ladi.
— Kelasi zamonda-chi, qanday bo‘ladi?
— “Qamoqda”, – bo‘ladi, ustoz!
O‘qituvchi o‘quvchidan so‘rabdi:
— Shekspir nechanchi yilda tug‘ilgan?
— 1564 yilda.
— 1565 yilda esa nima bo‘lgan?
— Shekspir 1 yoshga to‘lgan.
MUTOYIBA VAQTI
Salbiy tomoni
Ijobiy tomoni
Mustaqil nutq

---

141
MANTIQ VAQTI
Berilgan matndagi nuqtalar o‘rniga qaysi so‘zlarni qo‘yish kerak? Jumboqning 
javobini topishga urinib ko‘ring.
Bir mamlakatda Rostgo‘ylar, Yolg‘onchilar, rostgo‘ylar va … aralash yashaydigan Aral-
ash qishloqlari bor ekan. Mos ravishda, birinchi qishloqda faqat rostgo‘ylar, ikkinchisida 
faqat yolg‘onchilar, uchinchi qishloqda esa har ikki toifa aralashib … qilishar ekan. 
To‘satdan o‘t o‘chirish … siga qo‘ng‘iroq bo‘libdi: 
– Bizning qishloqqa o‘t ketdi! 
– Siz qayerda yashaysiz? 
– Aralash qishlog‘ida.