Ona tili o‘qitish metodiкasi

(ning) lab i 
da 
tur
ib 
asos qo‘sh-
cha 
asos qo‘sh-cha qo‘sh-cha asos 
qo‘shcha 
shakl 
yasov, 
sintak. 
shakl 
yasov. 
shakl 
yasov, 
sintak. 
shakl 
yasov. 
shakl 
yasov, 
sintak.shakl 
yasov. 
shakl 
yas. 
lug‘aviy 
shakl 
yasovchi 
kel turl.egalik tur.kel ravishdosh 
shakli 
qarat.kel. 
III 
shaxs 
birlik 
o‘rin-
payt.kel. 
 ko‘k lam 
(ning) 
quchog‘ i 
da 
tovlan 
asos qo‘sh-
cha 
qo‘sh-
cha 
asos qo‘sh-cha 
qo‘sh-cha 
asos 
so‘z 
yas. 
shakl 
yasov, 
sintak. 
shakl 
yasov. 
shakl 
yasov, 
sintak. 
shakl 
yasov. 
shakl 
yasov, 
sintak. 
shakl 
yasov. 
ot 
yas. 
kel
egalik kel
asos, sodda 
yasama asos 
qarat.kel
III 
shaxs 
birlik 
o‘rin-
payt.kel. 

---

240
ayotgan olma zor ning 
chiroy i 
 
ga 
qo‘sh-
cha 
asos qo‘sh-
cha 
qo‘sh-cha asos qo‘sh-cha qo‘sh-cha 
shakl 
yas. 
lug‘av. 
shakl 
yasav. 
so‘z 
yas. 
shakl 
yasov, 
sintak. 
shakl 
yasov. 
shakl 
yasov, 
sintak. 
shakl 
yasov. 
shakl 
yasov, 
sintak. 
shakl 
yasov. 
sifatdosh
ot 
yas. kel 
egalik 
kel 
shakli 
joy 
oti 
yasov-
chi 
qarat.kel.
III 
shaxs, 
birlik 
jo‘nalish 
kel. 
asos, sodda yasama asos 
suq lan ar 
di 
m 
asos 
qo‘sh-cha qo‘sh-cha qo‘sh-cha qo‘sh-cha 
so‘z 
yas. 
shakl 
yasovchi 
lug‘av. shakl 
yas. 
shakl 
yasovchi 
lug‘av. shakl 
yas. 
shakl 
yasovchi, 
sintak.shakl 
yasov. 
fe’l 
yasovchi 
sifatdosh 
shakli 
zamon 
shakli 
shaxs-son I 
shaxs, birlik 
asos, sodda yasama asos 
o‘tgan 
zamon 
Eslatma: 
Sifatdosh shaklidagi 
suqlanar
 yetakchi 
 
fe’li 
edim 
shaklidagi to‘liqsiz fe’l bilan birikkan, nutqiy iqtisod qonuniga ko‘ra
e
fe’li tushib qolgan. 
Ba’zi jarangsiz undosh tovush bilan tugagan o‘zaklarga unli bilan 
boshlanuvchi qo‘shimchalar qo‘shilganda so‘z oxiridagi jarangsiz 
undosh tovush jaranglilashadi. So‘z tarkibi bo‘yicha tahlilda o‘zbek 
tilidagi bu xususiyat hisobga olinishi kerak. Yuqoridagi gapda 

---

241
quchog‘ida 
so‘z-shaklining asos qismi aslida 
quchog‘ 
emas, 
quchoq
dir: egalik qo‘shimchasi (-i) qo‘shilishi natijasida so‘z 
oxiridagi 
q 
jarangsiz tovushi 
g‘ 
ga aylangan (jaranglilashgan). Bunday 
so‘zlarning tahlilida o‘zakning asl shaklini uning tepasiga yozib 
ko‘rsatish ham mumkin.
SO‘Z TUR
К
UMLARI BO‘YICHA TAHLIL 
So‘z turkumlari bo‘yicha o‘tkaziladigan tahlil, so‘z tarkibi 
bo‘yicha o‘tkaziladigan tahlil kabi, morfologik tahlilning bir ko‘rinishi 
bo‘lib, u maktab dasturidagi «So‘z turkumlari» mavzusining 
masalalarini qamrab oladi. 
O‘quvchi matndagi so‘zlarni turkumlarga to‘g‘ri ajrata olsa, gap 
bo‘laklarini aniqlashda ham qiynalmaydi. Demak, bu tahlil o‘z-
o‘zidan sintaktik tahlil bilan bog‘lanadi. So‘z turkumlarining 
mohiyatiga to‘la tushunmasdan turib, sintaktik tahlil vaqtida gapning 
bosh bo‘laklari bilan grammatik munosabatga kirishmaydigan so‘zlar 
(«bo‘laklar»)ni aniqlash mumkin emas. 
So‘z turkumlari bo‘yicha o‘tkaziladigan tahlilning birinchi 
bosqichini gapdagi so‘zlarni turkumlarga ajratishdan–so‘zlarni 
morfologik jihatdan tasnif qilishdan boshlash kerak. Bundan so‘ng har 
bir turkumning ichki xususiyatlari ko‘rsatiladi. 
Yuqorida «So‘z tarkibi bo‘yicha tahlil» bo‘limida berilgan ikki 
gapdagi so‘zlar morfologik tahlilning 3-bosqichi sifatida davom 
ettiriladi: