Ona tili o‘qitish metodiкasi

1.
Berilgan qo‘shma gaplarda nuqtali vergul noto‘g‘ri 
qo‘yilgan gaplarni aniqlang. 
A. Quyosh chiqqan; yo‘lovchilar gavjum. 
B. Men, To‘lqin va Gulchehra darxtlarni oqladik; Bahodir yerni 
ag‘dardi. 
V. Havo bulutli; ammo yomg‘ir yog‘mayapti. 
G. 
К
un issiq; Yo‘lchi odimlaydi (O.) 

---

282
D. Bog‘imizda anor, olma, nok kabi turli mevali daraxtlar ko‘p; 
biz ularni parvarish qilamiz. 
2. Berilgan qo‘shma gaplarning qaysi birida ikki nuqta no-
to‘g‘ri qo‘llanilgan? 
A. Bugun havo ochiq: derazalarni lang ochib qo‘ysa ham bo‘ladi. 
B. Vaqting ketdi: baxting ketdi (Maqol). 
V. Yomg‘ir yog‘di: hamma tarqaldi. 
G. Dengiz sokin: atrof yaqqol ko‘rinar edi (H.G‘.). 
D. Tong otdi: biz yo‘lga otlandik. 
O‘qituvchi qo‘shma gap turlarini o‘rgatish jarayonida ham, undan 
keyin ham gap sinonimiyasi ustida ishlashni unutmasligi lozim. Shu 
bois, qo‘shma gaplarning barcha turlari o‘rganilgandan so‘ng 
«Qo‘shma gaplarda ma’nodoshlik» mavzusini o‘rganish ma’qul. 
O‘quvchilar bu dars mashg‘ulotida dastlab mazmunan bir-biriga yaqin 
bo‘lgan, ammo bog‘lanish vositalari jihatidan bir-biridan farq 
qiladigan qo‘shma gaplarni o‘zaro qiyoslab, ularning o‘xshashlik va 
farqli tomonlari ustida ishlaydilar, hamda «Bahor keldi, borliq 
yashnab ketdi»,– «Bahor keldi va borliq yashnab ketdi»,– «Bahor 
keldi, shuning uchun borliq yashnab ketdi» tipidagi gaplarning o‘zaro 
ma’nodosh ekanligini isbotlaydilar. 
Darsning keyingi bosqichlarida o‘quvchilar berilgan sodda gap 
juftlarini o‘zaro bog‘lovchilar va ohang vositasida bog‘lab, ma’nodosh 
qo‘shma gaplar hosil qiladilar; bog‘lovchilar va yuklamalar vositasida 
bog‘langan qo‘shma gaplarni ohang vositasida bog‘langan qo‘shma 
gaplarga (va aksincha) aylantirish singari ijodiy- amaliy topshiriqlarni 
bajaradilar. 
«Qo‘shma gap» bo‘limini o‘rganishda matnni tahrir qilish, 
boshlanish qismi berilgan matnni mazmunan davom ettirish, matn 
yaratish kabilarga alohida e’tibor qaratiladi. 
9-sinfning oxirida o‘quvchilarga murakkab sintaktik butunliklar 
xususida ham ma’lumot beriladi. O‘quvchilar gapning ifoda 
maqsadiga ko‘ra turlari (darak, so‘roq, buyruq gaplar) ritorik so‘roq 
gaplar, ularda tinish belgilari va ohang, ko‘chirma gapli qurilmalar 
bilan tanishtiriladi. 

---

283
Shunday qilib, «Sintaksis. Ohang va tinish belgilari» bo‘limini 
yuqorida belgilangan tartib asosida o‘rgatish «O‘zbek maktablarida 
ona tili o‘qitish konsepsiyasi»da belgilangan maqsad–ta’lim oluvchida 
ijodiylik, mustaqil fikrlash malakalarini chuqurlashtirib, ijodiy fikr 
mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda og‘zaki va yozma shakllarda 
to‘g‘ri, ravon ifodalash ko‘nikmalarini shakllantirishga va 
rivojlantirishga muvofiq keladi.