Ona tili darslik

Hozirgi-kelasi  zamon  fe’li  nutq  so‘zlanib  turgan  paytda  va  undan  keyin 
ro‘y  beradigan  harakatni  yoki  doimiy  harakatni  ifodalaydi.  Masalan:  Bobur  bu 
chigal  tugunlarni  o‘zi  echilmasligini  sezadi  (P.Qodirov).  YOshlikda  zahmat 
chekib, ilm o‘rgansang, kasb-hunar egallasang, qariganda rohat topasan (Koshifiy). 
Hozirgi-kelasi zamon fe’li sof fe’l negiziga –a, -y ravishdosh qo‘shimchasini 
qo‘shish va tuslash bilan hosil qilinadi: 
Son 
Birlik  
Ko‘plik 
 
 
 
Shaxs 
Misol 
Zamon 
ko‘rsat-
kichi 
Shaxs-
son 
qo‘shim-
chasi 
Misol  
Zamon 
ko‘rsat-
kichi 
SHaxs-
son 
qo‘shim-
chasi 
I shaxs 
o‘qiyman, 
boraman  
-y, 
-a 
-man 
o‘qiymiz, 
boramiz 
-y, 
-a 
-k 
II shaxs 
o‘qiysan, 
borasan 
-y, 
-a 
-san 
o‘qiysiz, 
borasiz 
-y, 
-a 
-ngiz 

---

 
 
137 
III shaxs 
o‘qiydi, 
boradi 
-y, 
-a 
-di 
o‘qiydilar, 
boradilar 
-y, 
-a 
 -di(-lar) 
 
Hozirgi  zamon  davom  fe’li  ish-harakatning  nutq  so‘zlanib  turgan  paytda 
aniq  davom  etayotganini  bildiradi:  Mustaqillikka  erishganimizdan  so‘ng 
xalqimizning o‘z yurti, dili, tarixini bilishga qiziqish ortib bormoqda (I.Karimov).  
Son 
Birlik  
Ko‘plik 
 
 
 
SHaxs 
Misol 
Zamon 
ko‘rsat
-kichi 
SHaxs-
son 
qo‘shim-
chasi 
Misol  
Zamon 
ko‘rsat
-kichi 
SHaxs-
son 
qo‘shim-
chasi 
I shaxs 
o‘qiyapman, 
o‘qimoqdaman
, o‘qiyotibman 
-yap, 
-
moqda,  
-yotib 
 
-man 
o‘qiyapmiz, 
o‘qimoqdamiz, 
o‘qiyotibmiz 
-yap, 
-
moqda,  
-yotib 
 
-miz 
II shaxs 
o‘qiyapsan, 
o‘qimoqdasan, 
o‘qiyotibsan 
-yap, 
-
moqda,  
-yotib 
 
-san 
o‘qiyapsiz, 
o‘qimoqdasiz, 
o‘qiyotibsiz 
-yap, 
-
moqda,  
-yotib 
 
-siz 
III shaxs 
o‘qiyapti, 
o‘qimoqda, 
o‘qiyotibdi 
-yap, 
-
moqda,  
-yotib 
-ti 
- 
-di 
o‘qiyaptilar, 
o‘qimoqdalar, 
o‘qiyotibdilar 
-yap, 
-
moqda,  
-yotib 
-ti(-lar)  
- 
-di(-lar) 
 
SHuningdek,  murakkab  fe’l  tarkibida  qo‘llangan  yot,  yur,  tur,  o‘tir 
ko‘makchi  fe’llarni  tuslash  bilan  ham  hozirgi  zamon  davom  fe’li  hosil  qilinadi: 
o‘qib yotibman, o‘qib yuribman, o‘qib turibman, o‘qib o‘tiribman kabi. 
 
3. Kelasi zamon 
 
Bu  zamondagi  fe’llar  ish-harakatning  nutq  so‘zlanib  turgan  paytdan  so‘ng 
bajarilish yoki bajarilmasligini ifodalaydi. 
Kelasi zamon fe’li qo‘shimcha modal ma’nolariga ko‘ra ikki turga bo‘linadi: 
1) kelasi zamon gumon fe’li; 2) kelasi zamon maqsad fe’li. 
Kelasi  zamon  gumon  fe’li  ish-harakatning  nutq  so‘zlanib  turgan  paytdan 
so‘ng  bajarilish-bajarilmasligi  mo‘ljallanishini,  taxmin  qilinishini  ifodalaydi. 
Masalan: Bugun havo ochiq bo‘lar (A.Q.) 
Kelasi  zamon  gumon  fe’li  ba’zan  hozirgi-kelasi  zamon  ma’nosida  kelib, 
aniqlik,  qat’iylik  ma’nolarini  ham  ifodalaydi:  Qadrlasang,  qadring  oshar, 
qadrsizdan hamma qochar (Maqol). 
Kelasi zamon gumon fe’li sof fe’l negiziga –r(-ar) sifatdosh qo‘shimchasini 
qo‘shish va tuslash bilan shakllanadi: 
 
Son 

---

 
 
138 
Birlik  
Ko‘plik 
 
 
SHaxs 
Misol 
Zamon 
ko‘rsat-
kichi 
SHaxs-
son 
qo‘shim-
chasi 
Misol  
Zamon 
ko‘rsat-
kichi 
SHaxs-
son 
qo‘shim-
chasi 
I shaxs 
o‘qirman, 
borarman  
-r, 
-ar 
-man 
o‘qirmiz, 
borarmiz 
-r, 
-ar 
-miz 
II shaxs 
o‘qirsan, 
borarsan 
-r, 
-ar 
-san 
o‘qirsiz, 
borarsiz 
-r, 
-ar 
-siz 
III shaxs  o‘qir, borar 
-r, 
-ar 
- 
o‘qirlar, 
borarlar 
-r, 
-ar 
 (-lar)