Ona tili darslik

Uzoq  o‘tgan  zamon  fe’li  nutq  so‘zlanib  turgan  paytdan  ancha  oldin 
bajarilgan  yoki bajarilmagan,  ammo  bu haqda nutq so‘zlanib  turgan paytda xabar 
qilingan ish-harakatni ifodalaydi. Masalan: SHoyi, atlas, chit, las ko‘ylak; nimcha, 
durra, peshonabog‘ , xullas bor boricha yo‘q holicha yasalgan (N. Safarov). 

---

 
 
134 
Uzoq o‘tgan zamon fe’li negiziga –gan sifatdosh qo‘shimchasini qo‘shish va 
tuslash bilan (II guruh «B» ko‘rinishdagi tuslovchilar bilan) shakllanadi: 
Son 
Birlik  
Ko‘plik 
 
 
 
Shaxs 
Misol 
Zamon 
ko‘rsat
-kichi 
SHaxs-
son 
qo‘shi
mchasi 
Misol  
Zamon 
ko‘rsat
-kichi 
SHaxs-son 
qo‘shimcha
si 
I shaxs  
o‘qiganman 
-gan 
-man 
o‘qiganmiz  
-gan 
-miz 
II shaxs  
o‘qigansan 
-gan 
-san 
o‘qigansiz 
-gan 
-siz 
III shaxs  
o‘qigan 
-gan 
- 
o‘qiganlar 
-gan 
(-lar) 
 
Uzoq  o‘tgan  zamon  fe’li  nutqda  aniq  eslash  (yoki  eslatish),  kutilmaganda 
eslash,  eshitilganlik  kabi  qo‘shimcha  modal  ma’nolarga  ham  ega  bo‘ladi.  Uzoq 
o‘tgan  zamonning  bo‘lib  o‘tgan  ish-harakatni  aniq  eslash  ma’nosi  –gan 
sifatdoshiga  edi  (qisqa  shaklida)  to‘liqsiz  fe’lini  biriktirib  tuslash  orqali:  o‘qigan 
edim,  o‘qigan  eding,  o‘qigan  edi;  o‘qigan  edik,  o‘qigan  edingiz,  o‘qigan  edilar 
kabi;  kutilmaganda  eslash  ma’nosi  –gan  sifatdoshiga  ekan  (qisqa  shakli  –kan) 
to‘liqsiz fe’lini biriktirib tuslash bilan: o‘qigan ekanman, o‘qigan ekansan, o‘qigan 
ekan;  o‘qigan  ekanmiz,  o‘qigan  ekansiz,  o‘qigan  ekanlar  kabi;  bo‘lib  o‘tgan  ish-
harakatning so‘zlovchining  boshqa  shaxsdan  eshitganligi  –gan  sifatdoshiga  emish 
(qisqa  shakli  –mish)  to‘liqsiz  fe’lini  biriktirib  tuslash  orqali:  o‘qigan  emishman, 
o‘qigan  emishsan,  o‘qigan  emish;  o‘qigan  emishmiz,  o‘qigan  emishsiz,  o‘qigan 
emishlar  kabi  shakllanadi.  Masalan:  Nasibaning  yuzidagi  bo‘g‘  riqish  yo‘qolib, 
uning  o‘rnida  nafislik  paydo  bo‘lgan  edi  (X.No‘’mon).  Mirza  Bahrom  unday 
ma’no chiqishini sira ko‘zda tutmagan ekan, o‘sal bo‘ldi (A.Qahhor).