Ona tili-11 sinf indd

49-mashq.
 
 
Demak, shunday ekan, shunday qilib, bundan tashqari, 
xullas  kabi kirish so‘zlar, yuqorida, quyida, endi, bundan 
keyin  kabi so‘z va so‘z shakllari, va, hamda, ammo, le-
kin, biroq kabi bog‘lovchilar, qayd etmoq lozimki, aniqki, 
ta’kidlamoq joizki, yuqorida aytib o‘tilgani kabi tarzidagi 
sintaktik qurilmalarni ishtirok ettirib matn tuzing, bu vo-
sitalarning matn kompozitsiyasidagi o‘rniga diqqat qiling.
50-mashq.
  «Qalam» matnini o‘qing. Undagi mantiqiylik sifati va 
kompozitsiya yaxlitligini tushuntirishga harakat qiling.

---

47
Ajdodlarimiz siyoh bilan yoziladigan qamish yoki savag‘ich qalamdan 
keng foydalanishgan. Bu mumtoz adabiyotimizda «xoma» deb tilga olina-
di. Qalamning o‘q qalam, temir qalam, tosh qalam degan turlari bor. 
Mo‘yqalam tasviriy san’atda ishlatilsa, tosh qalam va temir qalamlardan 
qattiq jismlarni o‘yish, kesish, biror narsani tasvirlash, yog‘ochlarga gul 
solishda foydalanilgan. 
Qalamning takomil yo‘li insoniyatning ravnaq eta borishi bilan cham-
barchas bog‘liqdir. Bugungi madaniyatning ibtidosi qalamga borib taqaladi. 
Ilk qalam – tosh qalam. Hozir esa eng keng tarqalgan turi sterjenli 
ruchkadir.
Yo‘l-yo‘lakay bo‘lsa-da, tilimizning boyligini ko‘rsatish maqsadida «qa-
lam» so‘zining ko‘chma ma’nolariga to‘xtalib, bir necha misol keltiramiz. 
Masalan, «qalam ahli» – yozuvchi va shoirlar, jurnalist va olimlar. «Qa-
lami ojiz» – fikrini yaxshi ifodalay olmaydigan. «Qalami o‘tkir» – fikrini 
ta’sirchan qilib yoza oladigan. «Qalamqosh» yoki «qoshi qalamlar» – un-
cha egilmagan qop-qora, chiroyli qoshli suluv. (A. Ibrohimov)  
Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik lu-
g‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ular 
ishtirokida gaplar tuzing.