Ona tarbiyasi: roman va hikoyalar / Aziz Nesin

Aziz Nesin
– Demak, o‘g‘lingizning gapiga tushunar ekan­
siz­da?
– Ha, albatta.
– O‘g‘lingiz ham sizni tushunadimi?
– Tushundi bo‘lishi kerak.
Zalda g‘ala­g‘ovur boshlandi. Direktor uni tin­
chitib, joyiga o‘tqazib qo‘ydi.
Otalardan yana biri so‘zga chiqdi. U goh paytlari 
o‘g‘li ayrim narsalarni so‘rab qolganida javob berol­
may qiynalishini gapirdi.
– Uning so‘ragan narsasini men nega bilmay­
man, afandim? Nima uchun bilmaslik kerak?
Shunga ham xunob bo‘ladimi, deb turgan edim, 
sababi boshqa yoqda ekan.
– Men bilmagan narsani yosh bola qanday tu­
shunishi mumkin? Mutlaqo o‘zlashtirolmaydi. Asli 
o‘zim litseyni bitirganman. Boshlang‘ich maktabda 
o‘qiydigan o‘g‘limning savoliga ba’zan javob berol­
may qolaman­a. Shu to‘g‘rimi axir. Farzandlarimiz 
go‘dak hali, o‘quv dasturini sal yengilroq tuzish ke­
rak. Miyasini achitishning nima keragi bor?!
Boshqa bir juvon unga qarshi gapirdi. Bu juvon 
o‘quvchilarning bilimi sayoz bo‘lib ketayotganidan, 
ular ko‘p narsani bilmasligidan shikoyat qildi.
– Qizimdan nimani so‘ramay, hecham durustroq 
javob ololmayman. Hayronman, bizning zamona­
mizda o‘quv dasturlari juda keng bo‘lardi. Mana 
bitta misol. Tunov kuni ikkovimiz oshxonaga kir­
dik. Bir kishi tishini kavlab o‘tirgan ekan, qizim 
o‘shani ko‘rsatib: «Oyi, bu kishi nega kavsh qay­
taryapti?» deb so‘rab qolsa bo‘ladimi! Iltimos qila­
man, to‘rtinchi sinf o‘quvchisi odamzot sut emizuv­
chilar toifasiga kirmasligini bilib qo‘ysin.
Direktor o‘quv dasturini maktabda emas, balki 
Maorif vazirligida tuzilishini, shuning uchun bu 

---

121
«Ona tarbiyasi»
masala bevosita vazirlikka taalluqli ekanini aytib, 
uni tinchitmoqchi bo‘ldi. Lekin juvon ham bo‘sh 
kelmadi.
– Bir narsa bo‘lsa, nuqul hukumatni ro‘kach qi­
lamiz. Odamzot sut emizuvchilarga kirmaydi, deb 
aytib qo‘yish na hukumatning va na vazirlikning 
ishi bo‘lmasa kerak, albatta.
Hammalari bir­birini kuldirish uchun ataylab 
maynavozchilik qilayotgandek tuyuldi menga. Lekin 
vajohatlari g‘oyat jiddiy edi. Sinfimizda Murod degan 
bir bola bor. Mabodo o‘qituvchi uni chaqirib qolsa:
– Kimga aytyapsiz? – deb bo‘zrayadi.
– Kimga bo‘lardi, senga­da!
– Mengami, afandim?
– Ha, senga aytyapman.
– Rostdan mengami, afandim?
O‘qituvchi uning ismini aytib chaqirsayam yoki 
sinfda ikkovidan boshqa odam bo‘lmasayam Mu­
rod nuqul anqovsirab turaveradi. Buni ko‘rib 
o‘qituvchi jig‘ibiyron bo‘ladi.
– Ro‘paramda turgan senmisan axir? Senga 
bo‘lmay, kimga aytyapman, Murod!
Murod shunda ham orqa­oldiga qarab alanglaydi. 
Bir kuni orqasiga o‘girilib, qup­quruq devorga qarab 
shunaqayam tikildiki... O‘ziyam rosa kuldik...
Bir kishi o‘rnidan turdi. Keyin bilsak, u Murod­
ning otasi ekan.
– Ruxsat etsangiz, men ham ikki og‘iz gapirsam.
– Marhamat, afandim, eshitamiz, – dedi raislik 
qilayotgan xonim.
– Menga aytyapsizmi? – hayron bo‘lib so‘radi 
Murodning otasi.
– Ha, sizga. Gapiraman deyapsiz­ku.
– Kim? Menmi?

---

122
Aziz Nesin
– Ha, siz.
– Men­a?
– Shunday, afandim. Marhamat, so‘z sizga. Mu­
rodga o‘xshab u kishiyam qo‘lini ko‘ksiga qo‘ydi:
– Men gapiraymi?
Zaldan turib allakim: «Yo‘q, siz emas, men!» deb 
luqma tashlagan edi, gur etib kulgi ko‘tarildi.
Murodning otasi nutqini boshlab yubordi. U mak­
tabda bolalarga koptok o‘ynatmaslik kerak, o‘g‘lim 
koptokka berilib darslaridan qolib ketyapti, dedi.
– O‘g‘lingiz qaysi sinfda o‘qiydi? – luqma tashladi 
direktor.
– Kim, mening o‘g‘limmi?
– Ha, sizning o‘g‘lingiz. 
Murodning otasi picha o‘ylanib turgach:
– Shu maktabda o‘qiydi, – deb javob berdi.
– Xo‘sh, sinfi bormi? Nechanchi?
– Nima nechanchi?
– Kimdir yana: «Oyoq kiyimingizni so‘rayap­
tilar. O‘lchamini ayting!» deb qichqirgan edi, zal 
sharaqlab kulib yubordi.
Boyoqish o‘g‘li nechanchi sinfda o‘qishiniyam 
bilmas ekan. Murodning ism­familiyasini aytgan­
dan keyingina ma’lum bo‘ldi.
Yana bir notiq so‘zga chiqib, bir quloch va’zxon­
lik qildi. Shunaqayam gapni chaynab gapirarkan­
ki, o‘tirganlarning toza ensasi qotdi.
– Turkiya faqat asalarichilik hisobiga taraqqiy 
etishi mumkin, janoblar, – deb boshladi u nutqini.
Asalarichilik bilan ota­onalar majlisi o‘rtasida qan­
day aloqa bo‘lishi mumkinligini tushunolmaganimiz 
tufayli kulgidan o‘zimizni arang tiyib turibmiz.
U asalarichilikka oid juda ko‘p kitob o‘qib 
chiqqanini aytib, asalari qanday bo‘lishini tushun­
tirib berdi:

---

123