Ona tarbiyasi: roman va hikoyalar / Aziz Nesin

HIKOYALAR
MASXARABOZ
Bemor doktorga o‘z dardini to‘kibdi:
– Doktorbey, tobim yo‘q. Hayotdan zavq olol­
mayapman. Iztiroblarimni unutolmay qiynalyap­
man. Ishtaham yo‘q. Tomog‘imdan qil o‘tmaydi. 
Ko‘z oldimdan och­yalang‘och insonlar ketmay­
digan bo‘ldi. Tonggacha uxlolmay ular bilan bir­
ga sovqotib chiqaman. Jinoyat haqidagi xabarlar­
ni o‘qiganda o‘sha jinoyatda mening ham aybim 
yo‘qmikan, deb o‘yga tolaman. Qotil tutgan pichoq­
ning sopi qo‘limni kuydurayotgandek bo‘laveradi. 
Otilgan har bir o‘q mening qalbimga sanchilgandek 
azoblanaman. Jamiyatdagi barcha ayb, jinoyat va 
gunohlarni ortmoqlab ketayotgandek his qilaman. 
Kulishni tamoman unutib yubordim. Doktorbey, 
menga yordam bermasangiz, holim xarob, – deya 
shikoyat qilibdi.
Doktor bemorni tekshirgandan so‘ng yelkasi­
ga qo‘lini qo‘yib, deraza oldiga olib boribdi. Par­
dani tortib, barmog‘i bilan ko‘cha betidagi afishani 
ko‘rsatibdi. Unda sirk masxarabozining rasmi bor 
ekan. Doktor o‘sha masxarabozga ishora qilib:
– Azizim, – debdi, – anavi masxarabozni ko‘ryap­
sizmi? Har kuni oqshomda ajoyib tomoshalar 

---

182
Aziz Nesin
ko‘rsatmoqda. Sizga tavsiyam, o‘sha tomoshaga 
boring, barcha iztiroblaringizni unutasiz, maza 
qilib kulib dam olasiz. Dilingiz yayraydi. Kasallik­
dan ham asar qolmaydi.
Bemor boshini egibdi va chuqur bir uh tortgan­
dan keyin debdi:
– Doktorbey, o‘sha masxaraboz menman!
Ma’rufjon YO‘LDOSHEV tarjimasi
QARG‘ALAR SAYLAGAN PODSHOH
Bir bor ekan, bir yo‘q ekan. Qadim­qadim za­
monda bir mamlakatda bir bechora kambag‘al 
bo‘lgan ekan. Bir kun to‘q bo‘lsa, uch kun och yotar 
ekan. Shunga qaramay shukrni tilidan tushirmas 
ekan. Butun xayoli hammaga yordam berish ekan. 
Yaxshilik qilishni xohlar ekan, ammo qanday yor­
dam berish kerakligini bilmas ekan. Ora-sira «Eh, 
koshki kuchim yetsa­yu, nochorlarning og‘irini 
yengil qilsam...» deb niyat qilar ekan.
Uning niyatini eshitganlar: «Qani ayt­chi, niya­
ting ijobat bo‘lib, g‘oyibdan kuch kelsa, qanday 
yaxshilik qilgan bo‘larding?» deb so‘rashibdi.
Kambag‘al: «Qanday bo‘lardi, yaxshilik qilardim 
hammaga... Avval o‘sha kuch kelsin, o‘zim bilaman 
qanday yaxshilik qilishni...» – debdi.
Kunlardan bir kun tog‘ cho‘qqisiga chiqib: 
«Tang rim, menga yordam ber, men ham odamzot­
ga yaxshilik qilmoqchiman...» – deya yolvoribdi.
Tog‘da giyoh terib yurgan bir keksa odam uning 
yolvorishlarini eshitib:
– Salom, o‘g‘lim! – debdi.
Kambag‘al qayrilib qarasa, oppoq soqolli nuroniy 
bir chol tepasida turibdi.

---

183
«Ona tarbiyasi»
– Salom, otaxon, – debdi hayratlanib.
– Boyadan beri nima deb yolvoryapsan, Tangri­
dan nimalarni so‘rayapsan?
Kambag‘al dardini cholga aytibdi. Odamlarga 
yaxshilik qilish istagida yonib qovurilayotganini 
to‘lib­toshib tushuntiribdi.
Oqsoqol uning so‘zlarini tinglab bo‘lgach debdi:
– Senga o‘xshab juda ko‘p insonlar boshqalarga 
yaxshilik qilishni xohlab o‘tishdi bu olamdan. Yax­
shilik qanday qilinishini bilganingda edi, bu sav­
dodan voz kechgan bo‘larding. Odamzotga yaxshi­
lik qilish, yomonlik qilishdan ko‘ra mushkul ish­
dir. Dunyo bino bo‘lgandan beri bu ishni uddalash 
juda oz insongagina nasib qilgan.
Oqsoqol qancha tushuntirsa ham kambag‘al o‘z 
bilganini takrorlayveribdi.
– Eh, qaniydi, menga ham shunday imkon na­
sib qilsa! Men boshqalarga o‘xshamayman. Men­
ga shunday martaba berilsa, dunyodagi barcha 
yomonliklarni yer yuzidan supurib tashlayman. 
Bu dunyoda kambag‘al odam qolmaydi. Urish­jan­
jallarni batamom unuttirib yuboraman. Barcha 
muammolarni hal qilaman...
– Niyating durust, ammo qanday amalga oshirishni 
bilmaysan. Sendan avval ham nima qi lishni bilmay­
digan xayolparastlarning ko‘pi kelib ketdi.
Kambag‘al:
– Yaxshilik qilishdan osoni bor ekanmi? Buning 
nimasi qiyin? – debdi.
Oqsoqol unga javoban:
– Ha, mayli, demak, yaxshilik qilishni shun­
chalik istayotgan ekansan, bu yerda turma, yurt 
kezib, oq­u qorani tanigin. Vaqti kelganda senga 
o‘zing xohlagan imkon beriladi, – debdi.

---

184