|
Tayanch iboralar:
M a’muriy buyruqbozlik, boshqaruv usullari, joriy etish, amallar,
boshqarish apparati, muayyan tizim, struktura, tuzish, bo‘g ‘in,
funksiyalar, belgilash, personal (xodim), tanlash, buyruqlar,
farmoyshlar, qo‘llanmalar, nazorat, topshiriq, direktiv ko‘rsatmalar,
bajarmayotgan bo‘linma, shaxslar, majburiy, choralar, hokimiyat,
quyi organlar, bo'ysunish, m a’muriy organlar, obyekt, boshqarish
tizimi, barqarorlik, intizomlilik, muvofiqlik, uzluksizlik, fors-major
holatlar, Ichki ishlar, Mudofaa vazirligi.
150
M a’muriy
buyruqbozlik usullari
menejment boshqaruv usullari
ichida alohida o ‘rin tutadi. Ushbu usullami joriy etishda quyidagi
amallarni bajarish tavsiya etiladi:
Boshqarish apparatining muayyan tizim (strukturasi)ni tuzish.
Har bir boshqaruv bo‘g‘imning funksiyalarini belgiiash.
Personal (xodim)lami to‘g ‘ri tanlash;
Buyruqlar, farmoyshllar va qoilanm alar chiqarish va ulaming
bajarilishini nazorat qilish;
Topshiriqlar va direktiv ko‘rsatmalarni bajarmayotgan b oiinm a
va shaxslarga nisbatan majburiy choralami qo‘llash kiradi.
M a’muriy-buyruqbozlik usullari yuqori organlar hokimiyatiga
va quyi organlaming bo‘ysunishiga asoslanadi. Shuning uchun
ulami ko'pincha m a’muriy usullar deb yuritiladi. Yuqori m a’muriy
organlar boshqariluvchi obyektning bajarishi majburiy bo‘lgan tar-
tib-qoidalami ishlab chiqadi, shuningdek, bo‘ysunuvchi organlarga
farmoyishiar beradi.
M a’muriy-buyruqbozlik usullari shu y o i bilan boshqarish
tizimida ichki ongli aloqalaming tarkib topishiga yordam beradi. Bu
uslullar ham biz yuqorida ta’kidlaganimizdek, boshqarishning
asosiy
funksiyalaridan
tashkiliy barqarorlikni,
intizomlilikni,
muvofiqliqni va uzluksizlikni bajarilishini ta ’minlaydi.
M a’muriy usullar bosharuv organlarining o ‘zaro aloqada
ishlashini, boshaqaruv munosabatlarini aks ettirib, boshqariluvchi
obyektlarga m a’muriy ta’sir ko‘rsatishning butun mexanizmini
ifodalaydi. Shu bilan bir qatorda, m a’muriy yoki to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri
buyruqbozlik usuli xo‘jalik yurituvchi subyektning tanlash erkin-
ligini cheklab qo‘yadi, muayyan huquqiy chegaralarini bepgilaydi.
0 ‘z mohiyatiga ko‘ra m a’muriy boshqarish bozorga xos bo‘lgan
erkin tartibga solish harakatiga to ‘sqinlik qiladi. M a’muriy-
buyruqbozlik usullarining fors-major holatlarida, Ichki ishlar
vazirligi, Mudofaa vazirligi va shunga o ‘xshash davlat tomonidan
boshqariladigan ba’zi tizimlardagi yutug‘ini hech kim inkor eta
olmasa kerak.
Biroq, rivojlangan bozor sharoiti sharoitida ham boshqarishning
m a’muriy- buyruqbozlik usullari o ‘z ahamiyatini saqlab qoladi va
zarur bo‘lganda ulardan samarali foydalaniladi. Xususan, bozor
iqtisodiyoti rivojlangan hamma mamlakatlarda ham m a’muriy
151
usullar vositasida monopoliyaga qarshi siyosat am alga oshiriladi.
Davlat bozom ing monopoliyalashtirilishiga to ‘sqinlik qiladigan
m a’muriy cheklovlar tizimini belgilaydi, monopol kompaniyalar
faoliyatini samarali boshqarishga harakat qilinadi.
0 ‘zbekistonda
amaldagi
rivojlangan
bozor
iqtisodiyoti
sharoitida m a’muriy-buyruqbozlik usullaridan:
iste’molchilami
huquqlarini himoya qilish; atrof-muhitni muhofaza qilish; xavfli
texnologiyalardan foydalanish, zararli ishlab chiqarish chiqitlarini
tabiat qo'yniga, aholi yashaydigan joylarga chiqarib tashlashni
ta ’qiqlash; insonlar so g iig ig a zararli mahsulotni reklama qilishni
ta’qiqlash kabi sohalarda faol foydalaniladi.
Menejmentning m a’muriy-buyruqbozlik usullarining ijrosi ikki
shaklda namoyon bo‘ladi: m a’muriy ta ’sir ko‘rsatish orqali va
farmoish berish shakllarida. Menejment m a’muriy-buyruqbozlik
usullarida bu ikki shaklning birgalikda qo‘llanilishidan ulami bir-
birlarini to‘ldirishga va rivojlantirishga erishiladi. Har ikkala
shaklning uyg‘unlashuvi ishlab chiqarish sharoitlarini hisobga olgan
holda menejment boshqaruvini optimallashtirish imkonini beradi.
M a’muriy-buyruqbozlik usullarida boshqarish orqali menej-
mentning quyidagi muhim vazifalarini amalga oshirish imkoni
tug‘iladi:
- ishlab chiqarish va boshqarshning tashkiliy tizimi (struktu-
rasi)ni belgilash;
- ichki tartib-qoidalami o ‘matish;
- boshqariluvchi va boshqaruv tizimlar o ‘rtasida optimallik va
oqilona nisbatni o ‘matish va boshqalar.
Farmoish, buyruq berish y o ii bilan ta ’sir ko ‘rsatish orqali
barcha boshqaruv b o iim lari va organlarining uyg‘un ishlashi
ta ’minlab turiladi. Tegishii buyruq va farmoyishlaming to ‘g ‘ri
tayyorlanishi va ulaming ijrosida menejerlaming roli katta bo‘ladi.
Jismoniy tarbiya va sportda ham m a’muriy-buyruqbozlik
usullarining ahamiyati katta ekanligini tan olish lozim, bozor
iqtisodiyoti sharoitida qanchalik demokratik boshqaruv usullari
rivojlanib bormasin, ushbu tarmoqning asosiy qismini yana k o ‘p
yillar davomida davlat tasavvurida qolish ehtiyoj i markazlashgan
boshqaruvni taqozo etadi. Lekin hech qachon jism oniy tarbiya va
sport davlat tasavvurida qolib ketadi va unda m a’muriy-
152
buyruqbozlik usullari hukm suradi degan fikrga bormaslik lozim,
soha jarayonlarida doimo tez-tez uchraydigan o‘zgaruvchanlikni
kuzatish mumkin. Bulardan tashqari yurtimizda mulkchilikning
barcha turlari (davlat, shaxsiy, jamoatchilik va boshqalar)ning teng
huquqliligi allaqachon qonun doirasida tan olinganligi, yildan-yilga
jism oniy tarbiya va sport tashkilotlarining turli zamonaviy
boshqaruv shakllarini ko'payib borayotgani fikrimizning dalili bo‘la
oladi.
M a’muriy-buyruqbozlik usullarini joriy etilishi boshqariladigan
obyekt va subyekt tizimlarini loyihalashdan boshlanadi, so‘ngra
reglamentlash, m e’yorlash (norrna)lash va boshqa hujjatlarni
tayyorlash ishlari olib boriladi.
Loyihalash, reglamentlash va m e’yorlash (normalash) tadbirlari
yaxshi tashkil etilgan bo‘lsa boshqarishga juda katta yordam beradi,
buning uchun eng avvalo, menejment boshqaruv sitemasida, uning
barcha
tizimlarida
muntazamlik,
obyektivlik,
reglamentlash,
m e’yorlash va barcha boshqaruv qarorlari asoslangan b o iish i lozim.
M e’yor (normativ) hujjatlar boshqaruvning mavjud tizimlarida
(strukturalarida), bo‘limlarida personal (shaxslar) faoliyatini amaliy
jihatdan tushunib olishga, motivatsiyaga, nuqson va kamchiliklami
bartaraf qilishga yordam beradi.
Umuman olganda, korxonalardagi reglamentlash va normalash
ishlarining holati va ulaming mukammalligi menejmentdagi bosh
qarish madaniyatini belgilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
