Olzbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Tayanch iboralar:
Funksiya. Vazifa. Rejalashtirish funksiyalari. Tashkillash funk- 
siyalari. Motivatsiya funksiyalari. Nazorat fimksiyasi. Iqtisodiy 
funksiyalar. Ijtimoiy funksiyalar. Vazifa. Boshqarish fimksiyasi, 
obyekt, majmua, muayyan funksiyalar, sport tovarlari, jarayon, 
boshlash, uzluksiz davom ettirish, vosita, personal, texnika, 
xomashyo, energiya, transport, zahira, faoliyat turlari, subyekt, ko‘p 
qirrali, turkumlanish, miqyos, umumiy (asosiy) funksiyalar, aniq 
funksiyalar. iqtisodiy funksiyalar, sotsial funksiyalar, ma’naviy- 
m a’rifly funksiyalar, tashkiliy funksiyalar, qamrab olish, hududiy 
funksiyalar, tarmoq funksiyalari, rahbaming funksiyalari, ijrochi- 
ning fimksiyalari, ustuvor funksiyalar, rejalashtirish, tashkil etish, 
muvofiqlashtirish va tartibga solish, personal, faoliyatga uyg‘otish, 
nazorat.
Funksiyal - bu lotincha so‘z bo‘lib, biror kimsa yoki predmet, 
narsa (ish quroli)ning mehnat, faoliyat doirasi, vazifasi degan 
m a’nolami bildiradi. Menejment fimksiyasi faqat o‘z boshqaruv 
faoliyat doirasidagi vazifalami o ‘z ichiga oladi. Vazifa esa menej­
ment boshqaruv faoliyati doirasida bo‘lgan va uning doirasidan 
tashqarida ham uchraydigan, amalga oshirilishi, hal qilinishi lozim 
bo‘lgan masala, erishilishi lozim boigan maqsadni ko‘zda tutadi.
Shuning uchun boshqarish funksiyasi deganda u yoki bu 
obyektni boshqarishga о id aniq vazifalami hal etishga qaratilgan bir 
turdagi ishlar majmui tushuniladi. Demak, boshqaruv muayyan 
funksiyalar orqali amalga oshiriladi. Masalan, ishlab chiqarish 
jarayonini boshlash, uni uzluksiz davom ettirish va ko‘zlangan 
natijaga etishish uchun: personal (xodim)lar; ishlab chiqarish vosi- 
talari; texnika; xomashyo; energiya; transport kabi ishlab chiqarish- 
ning boshqa moddiy ta’minot vositalari zarur bo‘ladi. Korxonadagi 
barcha turdagi zahiralami bir-birlariga bog1 lab, ularni harakatga 
keltirib, 
maqsadga 
yo‘naltirirish jarayonida 
menejmentning 
funksiyalari kelib chiqadi.
Funksiyalar faoliyat turlarini, subyektning boshqarish obyektiga 
aniq ta’sir qilish yo‘nalish!arini aks ettiradi. Boshqaruv funksiyalari
- ko‘p qirrali tushunchadir. Shu sababli ularni muhim belgilar 
bo‘yicha turkumlarga ajratib o ‘rganish zaruriyati tug‘iladi.
116

---

Boshqaruv funksiyalarini quyidagicha turkumlash mumkin:
1. Q oilanish va foydalanish miqyosiga qarab:
- umumiy (asosiy) funksiyalar;
- aniq funksiyalar.
2. Boshqarish faoliyati turlariga qarab:
- iqtisodiy funksiyalar;
- sotsial funksiyalar;
- m a’naviy-m a’rifiy funksiyalar;
- tashkiliy funksiyalar.
3. Obyektni qamrab olishiga qarab:
- hududiy funksiyalar;
- tarmoq funksiyalari.
4. M ehnat taqsimoti belgisiga qarab:
- rahbaming funksiyalari;
- ijrochining funksiyalari.
Boshqaruv funksiyalarining mohiyati, tasnifi va mazmunini 
o'rganish boshqaruvning butun jarayonini tartibga solib turish 
uchun zarurdir, chunki yuqorida ta’kidlaganidek, boshqaruv maz- 
muni jarayon sifatida uning funksiyalarida namoyon bo‘ladi. Menej­
mentda, jum ladan, jism oniy tarbiya va sport menejmentida ham 
quyidagi asosiy (umumiy) funksiyalarga ustuvorlik beriladi:
- rejalashtirish;
- tashkil etish;
- muvofiqlashtirish va tartibga solish, yoki personalni o ‘z 
xohishi bilan faoliyatga uyg‘otish;
- nazorat.
Demak, boshqarish rejalashtirishdan boshlanib, faoliyatni 
tashkil qilish, uni rag‘batlantirish bilan davom ettirilib, nazorat bilan 
tugaydi. Bu yerda muvofiqlashtirish barcha funksiyalar jarayonida 
o ‘z aksini topadi. Bu funksiyalar boshqaruvning hamma bosqich- 
lariga xos b o ig a n umumiy xususiyatlarga ega bo‘lib, boshqaruv 
apparatining barcha rahbarlari va mutaxassislari faoliyatida mavjud 
bo‘ladi.
Boshqarish faoliyatining turlariga ko‘ra, funksiyalar quyida­
gicha bo‘ladi:
117

---

Boshqarishning iqtisodiy funksiyalari, ya’ni m ablag‘larning 
doiraviy aylanishini amalga oshishi, mahsulot ishlab chiqarish, 
xizmatlar ko‘rsatish, marketing xizmatini uyushtirish va h.k.
Boshqarishning sotsial funksiyalari, mehnat sharoitini yax- 
shilash, xodimlarning uy-joyga ehtiyojini qondirishga yordam 
berish, moddiy rag‘batlantirishni ta ’minlash, ijtimoiy himoyani 
ta ’minlash va h.k.