|
1. BOB. OLIMPIADA MASALALARI
Olimpiadalar - Qadimgi Yinonistonning yuksak darajada rivojlangan madaniyati malısulidir. Unda sport o yinlari ... yugurish, nayza uloqtirish, mushtlashish kabi musobaqalar qatorida aqliy faoliyat sohasida tortishuvlar ham o'tkazilgan. Ayniqsa, musobaqalarning har ikki turi bo yicha g'oliblar alohida sharaflangan. Xususan, atoqli matematik va faylasuf olim Pifagor mushtlashish bo' yicha olimpiada chempioni bo'lgan.
Umuman, matematiklar hayotida musobaqa - masalalar yechishda kim g'olib bo'lishi, o'ziga xos mazmun va ma'no kasb etadi.
Samarqandda yashab ijod etgan atoqli matcmatik ( 'iyosiddin Jamshid al-Koshiyning Koshon shahriga (Erondagi shahar) otasigat yozgan bir xati stqlangan. Undan ma'lum bo'lishicha, Ulug'bck rahbarligidagi ilmiy majlis - seminarda olimlar turli masalalarni muhokama qilganlar. Seminarda madrasa toliblari ham qatnashib, o'z qobiliyatlarini namoyish qilganlar. Demak, bunday scminarlar yosh tolibi iImlar uchun o'ziga xos olimpiadat vazifasini bajargan.
Tarixdan ma'lumki, ltaliyada asdda matematika turnirlari mashhur bo'lgan. Turnir g'olibi bo'lish katta yutuq hisoblanib. matematiklar yangi masalalar va ularri yechish usullarini sir saqlaganlar. Kubik tenglamalar yechish musobaqasi ana shunday musobaqalardan biri bo'lib, turnirda g g'olib bo lish ishtiyoqi ko'pchilikni, ko'rinishdagi tenglama yechimi uchun formula topishga undagan. Ayniqsa, Fiori, Ferro va Tartalya kabi matematiklar qattiq urinishgan va Tartalya kubik tenglamani yechish qoidasini ishlab chigib bir necha musobaqada g'olib bo "gan. U o'zi yaratgan formulani sir tutgan. Boshca italyan matematigi J.Kardano ko'p marta o'tinib so rigani uchun Tartalya, qattiq sir tutish sharti bilan unga aytadi. Ammo. Kardano matematikadan yozalyotgan navbatdagi risolasiga kub tenglamani ycchish formulasini kiritib yuboradi. Shuning uchun, hozirgacha kub tenglamani yechish formulasi Kardano formulasi dcyiladi. Albatta Tartalya Kardanoning bu ishidan bir umrga ranjigan. Shundan so'ng matematik turnirlar barham topdi va endi matematiklar topilgan yangi formulalarni sir saqlamaydigan, aksincha, tezroq e'lon qiladigan bo'ldilar.
Keyinchalik matematik musobagalar boshqa chizmada -olimpiada nomi bilan o'quvchilarni matematikaga qiziqtirish vositasi sifatida qaytadan tug ildi. Ma’lum bo'lishicha u birinchi marta 1894- yili Vengriyada o'thazilgan.
Har yili bahorda, ya'ni 3-chorak va 4-chorak orasidagi bahorgi ta'til kunlari, mamlakatimizda matematika, fizika, kimyo, biologiya va boshģa fanlardan respublika olimpiadasi o'tkaziladi. Uning groliblari diplonlar, yorliq va turli sovg'alar bilan mukofotlanadi, bitiruvchi sinf o'quvchilariga esa respublika oliy o'quv yurtlariga kirish imtihonlarisiz talaba bo ish imkoni beriladi. Ammo bu olimpiadada qatnashish oson emas. Buning uchun siz avval maktab, ttiman, shahar va viloyat olimpiadalarida muvaffaqiyatli qatnashib, g'olib chiqishingiz lozim.
2007- yilda O`bekiston Respublika matematika olimpiadasi o'tkazila boshlaganiga 45- yil to Idi. Dastlabki rasmiy olimpiada 1962- yili Toshkentda, aḱademik Sa'di Xasanovich Sirojiddinor boshchiligida o'tkazilgan va bu tadbir endilikda har yili o'tkazilib kelinadi.
Odatda, olimpiadada 5 ta masala beriladi va ular shartli ravishda bir necha tipga bo linadi: algebraik, son!i va mantiqiy, geometrik. O'quvchilar ularni yozma ish tartibida bajaradilar. Iqtidorli o quvchi, ya'ni olimpiadaning hagiqiy g'olibi, alohida xususiyatga ega bo'lgan nostandart (noan'anaviy) masalalar yordamida aniqlanadi. Maktab va tuman olimpiadasida bunday o'quvchini aniqlash uchun I ta yoki 2 ta nosiandart masala berish yetarli. Qolganari osonroq, ya'ni darsda o'tilganlarga yaqin, ko'pchilik yecha oladigan bo llishi lozim, aks holda boshqa o'quvchilarning matematikaga qiziqishini so'ndirib oo'yishimiz mumkin. Berilgan nostandart masala bilan esi ular ichidan g'olibni aniqlash qiyin bo'lmaydi. Shahar, viloyat olimpiadalarida bunday masalalar 2 tadan kam bo'Imasligi shart. Respublika matematikii olimpiadasida 3 ta nostandart masala berib kelingin.
1997- yildan respublikamiz terma jamoasi Xalqaro matematika olimpiadasi (XMO)da qatnashib kelmoqda. XMO ikki kunda o`tadi va har kuni 3 tadan. ja’mi 6 la masala yechiladi.
Olimpiada masilalari matematikaning qiziqarli masalalariga juda o xshaydi. Ammo olimpiada inasalalari maqsadiga ko'ra o'z oldiga kattaroq vazifalarni qo yadi. Olimpiada masalalari, odatda, o'quvchi, talabadan bilimini yangicha holatlarga qo'llashni, natijada bilimini yanada oshirishni, o' ustida ishlab iqtidorini - malakasini takomillashtirishni, umumiy qilib aytganda boy fantaziyaga ega bo lisini o o'galtadi.
Olimpiada masalalarini yechishga o'rganish qiziqarli masalalarni yechishdan boshlanadi. Shuning uchun, ularning chegarasi qayerda boshlanib qayerda tugashini aniqlash mushkul. Masalan, qiziqarli masala biroz murakkablashtirilsa, olimpiada masalasi, shuningdek, olimpiada masalasi soddalashtirilsa, giziqarli masala hosil bo'ladi.
quvchi qancha ko*p masala yechishni bilsa, yangi masalani bilganlariga taqqoslab. yechish yo lini qidirishi va topishi osonlashadi. Demak, ko'plab masalalar yechish kerak. Shu magsadda ushbu bo'lim yorildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
