Oltinsoy tuman 2-son kasb hunar maktabi

ELEKTROTEXNIK QURILMALAR NEYTRALINING HOLATLARI. Zaminlash qurilmalarining tuzilishlari
Reja : 1. Himoyalovchi zaminlash . 2. Sun’iy zaminlash qurilmalari.
Himoyaviy zaminlash deyilganda kuchlanish elektr qurilmalarini me’yoriy tartibda kuchlanish ta’sirida bo‘lmagan metalli tok yurmaydigan qismlarini ehtiyotkorlik shartida oldindan yerga ulab qo‘yish tushuniladi. Himoyaviy zaminlash bo‘lganda izolatsiyasi shikastlanib, metall korpus tokli simga tegib qolgan taqdirda, korpus bilan

ulangan shaxs xavfli kuchlanish ta’sirida bo‘lmaydi. Izolatsiyasi shikastlanib kuchlanish ostida qolishi mumkin bo‘lgan tok o'tkazuvchi qismlar; elektr mashinalarining korpuslari, transformatorlar, apparatlar, yoritgichlar, taqsimlovchi qurilmalar, elektr shkaflari, metalli kabel konstruksiyalar, birlashtiruvchi muftalar, elektr o‘tkazgichlar quvurlari va boshqa tok o‘tkazuvchan qurilmalarning tok yurmaydigan qismlari zaminlanadi. 5.1-rasmda bitta zaminlash qurilmasi 1 (trubalar, ugolok, sterjenlar) yordamida bir nechta elektr motorlarning zaminlanishi ko‘rsatilgan. Me’yoriy tartibda, elektr motorning izolatsiyasi ishdan chiqmagan holatda, elektr motorlarning korpusida hech qanday potensial yo‘q, shaxsning ularga tegishi xavfli emas. Agarda motorning izolatsiyasi shikastlansa, potensial zaminlash 1 qurilma orqali yerning ustida egri chiziq 3 bo‘yicha taqsimlanadi. Zaminlash qurilmasida kuchlanish hosil bo‘ladi: R = U /I ; (5.1) e e e 7 4 ' bu yerda: /-zam inlash toki, A; Re - zaminlash qurilmasi qarshiligi .

5.1-rasm. Vertikal yerga ulovchi elektrodlar 2 zaminlash qurilmasi kuchlanishini hisobga olmagan holda, barcha yerga ulangan korpuslar U kuchlanish ostida qoladi deb hisoblash mumkin. Shu motorning korpusga tegib qolishi natijasida, odam yer sathidagi nuqta bilan zaminlagich orasidagi potensial farqiga tushib qoladi: = U^=U- tenglashadi hamda maydonning tegish kuchlanishi kichik qiymatda bo‘ladi. Konturli zaminlash qurilmalarining maydon chegarasidan odimli kuchlanishi baland bo‘lib qoladi. Uni kamaytirish maqsadida odamlar o‘tadigan yo‘llarida alohida metalli shinalar o‘matiladi. Natijada yer sathida potensiallar taqsimlanishi pasayadi hamda odimli kuchlanishi kamayadi. Shunday qilib, konturli zaminlash qurilmasida zaminlanuvchi uskuna atrofida potensial balandroq, potensiallar ayirmasi esa pastroq bo‘lishi hisobiga tegish kuchlanishi va odimli kuchlanishning xavfsizligi ta’minlanadi. Zaminlash qurilmalari - tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin. Qurilishda va ishlab chiqarishda ishlatiladigan elektr o‘tkazuvchilar: metall konstruksiyalar, armatura quvurlar (yonuvchi va portlovchi gaz va suyuqliklardan tashqari), kabellarning metall korpuslari (aluminiydan tashqari) va

h.k. tabiiy zaminlash qurilmalari deb ataladi. Ushbu zaminlash qurilmalaridan foydalanish tavsiya etiladi. Sun’iy zaminlash qurilmalari maxsus tayyorlangan bo'lib, boshqa maqsadlarda ishlatilmaydi. Ko‘pincha, ular vertikal joylashgan elektrodlar va ulami biriktiradigan gorizontal joylashgan elektrodlardan iborat bo‘ladi. Vertikal elektrod sifatida diametri 10-14 mm va uzunligi kamida 5 metrli po‘lat o‘zak qo‘llaniladi, o‘lchamlari 40x40 mm dan 60^60 mm gacha, uzunligi esa 2,3-3 m bo‘lgan ugolniklar kamroq qo‘llaniladi. Vaqtincha zaminlash qurilmalari sifatida maxsus yuruvchi zaminlash qurilmalari qo‘llaniladi. Ularni o‘rnatish va yig‘ishtirishni osonlashtirish maqsadida yerga burab o‘matiladigan elektrodlar va biriktirish uchun ishlatiladigan maxsus qisqichlar mavjud. Zaminlagichlami o‘zaro zaminlovchilar bilan biriktirish maqsadida payvandlanadi, zaminlanuvchi uskunaning korpusi bilan ham payvandlanadi yoki bolt yordamida biriktiriladi. Magistral zaminlagichlar yer zaminlovchi bilan ikki joydan biriktiriladi. Nazorat savollari :

1. Zaminlash qurilmalarining qanday turlari bor ? 2 . Ularning ishlatilish joylari haqida ma’lumot bering ?