Olkashunoslik

kuzatiladi. Bu yerdan topilgan xronologik materiallar tahliliga ko‘ra,
milodning birinchi mingyilligida Janubiy Orolbo'yi aholisi asosan yev­
ropeoid bo'lib, ular orasida Kaspiyorti tipi ko'proq qismni tashkil qil-
97

---

gan. Milodiy I mingyillikning ikkinchi yamiida uzun boshli aholining 
braxikefallashish (kalta boshli b o ia borish) jarayoni kuzatiladi. Shu- 
ning natijasida I mingyillikning oxiri va II mingyillik boshlarida Janu­
biy Orolbo'yi hududining hamma qismida asosiy etnik qatlamni 0 ‘rta 
Osiyo ikki daryo oralig'i tipi tashkil qila boshlaydi. Qonshma sifatida 
Xorazm o‘zbeklari va qoraqalpoqlar tarkibida Kaspiyorti uzun boshli 
tip belgilari hozirgacha saqlanib kelmoqda.
Toshkent vohasining qadimgi aholisi
Toshkent vohasining ta- 
rixiga oid antropologik matenallaming eng qadimgisi miloddan av­
valgi 1 mingyillikning o ‘rtalariga to £g ‘ri keladi. Bundan qadimiyroq 
m a’lumotlar hozircha aniqlanmagan. Shuning uchun bu davrlarda 
yashagan aholining antropologik xususiyatlari to ‘g ‘risida Toshkent vo- 
hasiga qo shni va vaqin madaniy aloqada bo‘lgan hududlardan topil­
gan materiallarga asoslanamiz. Bundan 3-4 ming yil ilgari O'rta Osiyo 
hududida yashovchi qabilalar antropologik jihatdan ikki katta guruh- 
ga bo‘linadi. Ma’lumki, har bir katta irq vakillari muhim antropologik 
belgilar asosida bir nechta mayda irqiy gumhlarga yoki antropologik 
tiplarga boiinadi. 0 ‘rta Osiyoda yevropeoid irqi ikki katta guruh - shi­
moliy yevropeoid tip (ilmiy asarlarda protoyevropeoid yoki andronovo) 
va janubiy yevropeoid tipi ( 0 ‘rtayer dengizi)lariga bo iinadi.
Bunda Toshkent vohasining aholisi shimoliy guruh tarkibiga ki­
rib, hududda andronovo irq belgilarini o ‘zida mujassamlashtirgan, 
degan fikr kelib chiqadi. Ular baland bo‘yli (erkaklar bo'yi o ‘rtacha 
170-172 sm, ayollar 163-165 sm atrofida), jismoniy jihatdan baquv- 
vat boiganlar. Ulaming bosh va yuz tuzilishlariga kelsak, boshlari- 
ning shakli cho‘zinchoq (dolixokran), keng peshonali, qosh suyagi 
bortm alan kuchli rivojlangan, yuzlan keng, ammo baland emas, bu- 
mnlari esa qirra va yuz sathidan ancha yuqori ko tarilgan, lablari in- 
gichka boigan. Ko‘rib turibmizki, bu odamlarda yevropeoid irqiga xos 
barcha belgilar namoyondir. Janubiy yevropeoid irqi vakillari esa O rta 
Osiyoning janubiy viloyatlari, Shimoli-G‘arbiy Hindiston, Pokiston, 
Afg‘oniston, Kavkaz va Yaqin Sharqda keng tarqalgan. Shunday qilib, 
Toshkent vohasida protoyevropeoid (andronovo) tipiga xos odamlar 
bronza davrida yashagan, degan xulosaga kelish mumkin. Ular antro­
pologik tipi jihatidan Sharqiy Yevropa, Qozog‘iston, G ‘arbiy Sibir hu­
dudlarida yashagan andronovo, yogbochband madaniyatlari aholisi kabi
98

---

antropologik qiyofaga ega. Antropologiya fanida 0 ‘rta Osiyo xalqlari- 
ning shakllanish tarixida har xil tipdagi yevropeoid alomatlami o'zida 
saqlagan urug' va qabilalardan tashqari, mongoloid irqiy xususiyatlari- 
ga ega bo‘lgan qabilalar ham ishtirok etganligi to ‘la isbotlangan.
Milodiy birinchi asrlarda Toshkent vohasidagi ayrim qabrlardan 
olingan bosh suyaklaming birida yevropeoid irqining ta siri kuchli 
boigan. Yangiyoi qo‘rg‘onidan olingan ikkita ayol bosh suyagi yev­
ropeoid irqining mezobraxikranli (o‘rta yumaloq bosh) turidagi kishi- 
lamiki boigan. Shunga asoslanib T.K.Xodjayev Toshkent vohasining 
mahalliy chorvador aholisining tarkibiga, ehtimol, 0 ‘rtayer dengizi 
irqiy tipi qatnashgan b o is a kerak, deb taxmin qiladi. Toshkent yaqi- 
nidagi Bo‘zsuv sohilida hamda Niyozboshtepadan (hozirgi Yangiyoi 
tumani hududida) olingan bosh suyaklari M.M. Gerasimov tomonidan 
o'rganilgan va ular milodiy V asrga oid boigan. Bu bosh suyaklar- 
ning qadimgi sohiblari braxikran turdagi Pomir-Farg'ona antropologik 
kishilari boiganligi aniqlandi Bu tipdagi kishilar vohaning mahalliy 
aholisi b o igan, albatta. Bundan ko‘rinadiki, vohada antik davrlardanoq 
ikki yevropeoid antropologik guruhi (yevropeoid irqining mezokran 
turi va Pomir-Farg ona tipidagi broxikran turi) hukm surgan. Har ik- 
kala guruh yevropeoid antropologik tipdagi kishilar b o iish i bilan bir- 
ga ulaming bosh suyaklarida mongoloid irqiy alomatlari borligi aniq- 
lanadi. Bu Toshkent vohasiga antik davrlardanoq Markaziy Osiyoning 
shimoliy mintaqalaridan mongoloid irqiga mansub etnik guruhlar kelib 
qo‘shilgan boiishi kerak, deb taxminiy xulosa qilishga imkon beradi.