Olkashunoslik

Antropologiya
arxeologik qazishmalar jarayonini, yangi paleo- 
antropologik m a’lumotlar yig‘ish va ulami tadqiq etishni taiab etadi. 
M a’lumki, antropologlar turli tarixiy davrlarga oid odam suyaklarini 
o ‘rganishlari natijasida ulaming tashqi qiyofalarini tiklab, cjaysi antro- 
pologik irqqa oid ekanligini amqlaydilar Antropologiya odamning ke- 
lib chiqishi va evolutsiyasi. odamzod irqining paydo bo‘lishi haqidagi 
fan hisoblanadi. Antropologiyaga oid m alum otlar bundan bir necha 
ming yil oldin bo‘lganiga qaramay, u fan sifatida XIX asming ikkinchi 
yarmida shakllana boshladi.
Antropologiya bir qancha qismlarga bo'linadi: odam morfologiya- 
si, antropogenez, irqshunoslik. Morfologiya odamning jismoniv tu- 
zilishidagi belgilaming yoshi. jinsi, kasbi va tashqi sharoitiga qarab 
o ‘zgarishini oTganadi. Irqshunoslik odamzod irqlarining kelib chiqish 
davri va sabablarini, ulaming yer yuzi bo‘ylab tarqalishini hamda etno- 
genez masalalarini yechishga yordam beradi. O'lkamiz o zimng geog- 
rafik o ‘miga ko‘ra o‘tmishda irqiy va etnik jaravonlami boshidan ke- 
chirgan, shuningdek, qo‘shni xalqlaming ham tarixiy taqdirini belgilab 
berishda katta ahamiyat kasb etgan. O'lkamiz antropologik jihatdan
3 ta viloyatga ajratilgan. Amudaryo va Sirdaryo oralig‘ida yashovchi 
qadimgi ajdodlarimiz yer yuzidagi uch irqning biri - yevropeoid irqi­
ning « 0 ‘rta Osiyo ikki daryo oralig‘i» tipiga mansub bo‘lganligi aniq- 
langan.
Etnografiya
(yunoncha, «etnos» - xalq. «grapho» - yozaman, 
xalq haqida m a’lumotlar; xalqshunoslik) xalq urf-odatlari, moddiy va 
m a’naviy madaniyati, xo jaligi, diniy e ’tiqodlari, folklor va hokazolami 
o ‘rganadi. Etnografiya ko‘p qirrali ijtimoiy fan bo'lib, uning tadqiqot 
obyekti xalq va elatdir. Bu fan xalqlaming o ‘zaro o ‘xshashligi va tafo- 
vutlari, kelib chiqishi va joylashishi, madaniy-maishiy aloqalari, ijtimo­
iy va oilaviy turmush kabi m a’lumotlami tahlil qiladi.
Xalq, qabila va urug£ nomlari, inson qo‘li va aql-zakovati bilan 
yaratilgan qurol va buyumlaming naqsh va bezaklari, shuningdek, 
xalq og‘zaki ijodi va yozma manbalarda saqlanib qolgan urf-odat va 
an’analari, kishilaming turmush tarzi etnografik manba hisoblana­
di. Hech bir inson bir-biriga tabiati va xarakteri, xulq-atvori va his- 
tuyg‘ulari bilan to ‘liq o ‘xshashlikka ega bo‘lmaganidek, etnoslar ham 
bir-biriga to ‘la o ‘xshamaydi. Ammo tabiiy-geografik muhit va ijtimoiy-
8

---

iqtisodiy sharoit ta'siri ostida tarixiy umumiylikka ega bo‘lgan xo‘jalik- 
madaniv va tarixiy etnografik tiplar yuzaga kelgan. Shuning uchun et- 
nografiya faninmg dolzarb umumiy muammolarini hoziigi etnoslaming 
kelib chiqishi, etnik tarixi va shakllanishi, joylashishi va etnik tuzilishi, 
an’anaviy mashgulotlari, madaniy tarixiy munosabatlari, moddiy va 
m anaviy madaniyati, ijtimoiy va oilaviy-maishiy turmush xususiyatla- 
rini tarixiy jarayonlar bilan b o g iiq holda o rganish zarur.
Hozirgi vaqtda etnografiyaning diqqat markazida murakkab etnik 
jarayonlar, xalq va elatlaming maishiy va madaniy hayotida paydo 
bo'layotgan barcha yangilik (innovatsiya)lar, turmush tarzidagi ba’zi 
o ‘zgarishlar, umumiy va xususiy belgilaming an’anaviy tumush unsur- 
lari bilan bog‘liq bo‘lgan muhim muammolar ham ko'ndalang bo‘lib 
turibdi. Etnografiya qadimgi ajdodlarimizning o ‘tmishdagi etnik jara- 
yonlari, maishiy turmush va m a’naviy madaniyat qoldiqlari hamda xu- 
susiyatlarini ham o ‘rganadi. Masalan, saklar, massagetlar, so‘g ‘dliklar, 
baqtriyaliklar, xorazmliklar va marg'iyonaliklar etnografik jihatdan kam 
o'rganilgan. Yozuvsiz xalqlaming qadimiy tarixini o ‘rgamshda etnogra­
fik tadqiqotlaming o ‘mi muhim sanaladi.