Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti magistratura bo’limi Fizika kafedrasi

1.3. Majburiy (induksion) o`tish va nurlanishlar

Uyg’ongan 2 holatdagi atomga tashqi ta’sir etsa, u 1 muvozanat holatga qaytadi. Energiyasi va chastotasi qo`zg’otuvchi nur energiyasi va chastotasi

E= v h= E₁  E₂ (1.8)

bilan bir xil bo`lgan nurlanish bilan ta’sir etsak, ta’sir etuvchi foton bilan bir xil chastota va energiyali qo`shimcha foton hosil bo`ladi. Bu kabi nurlanishni majburiy (induksion) nurlanish deyiladi (4-rasm).

1.3-rasm. Majburiy nurlanish hosil bo’lishi.
Bu holdagi uyg’ongan 2 holatdan turg’un 1 holatga o`tishda ikki foton ishtirok etadi. Ulardan biri uyg’ongan atomga ta’sir etuvchi 2 holatdan 1 holatga o`tishga majbur etuvchi foton (birlamchi foton), ikkinchisi (ikkilamchi) atomning 2 holatdan 1 holatga o`tishdagi nurlanishidan iborat. Ikkilamchi foton xuddi birlamchi fotonning nusxasi bo`ladi. Termodinamik muvozanat holatlarda har bir jarayonga unga teskari bo`lgan jarayonni solishtirish mumkin. Ushbu prinsip va energiyani saqlanish qonunini Eynshteyn absolyut qora jism nurlanishi va energiya yutishiga tadbiq etdi. Muvozanat holatida nurlanish fotonlari to`la ehtimolligi (spontan va induksion) shu chastotali fotonlarning yutilish ehtimolligiga teng bo`ladi. Buni hisobga olgan Eynshteyn Plank tomonidan issiqlik nurlanishi uchun chiqarilgan (1900 y, absolyut qora jism ravshanligining pectral zichligi) ifodasini induksion nurlanish uchun keltirib chiqardi.

(1.9)