Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi


 Bog‘lovchilar umumiy grammatik ma’nosining nutqiy voqelanishi



Download 0,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/40
Sana28.08.2021
Hajmi0,65 Mb.
#158061
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   40
Bog'liq
yordamchi sozlarning substansial-pragmatik xususiyati

 

3.2. Bog‘lovchilar umumiy grammatik ma’nosining nutqiy voqelanishi 

Bog‘lovchilar  nutqiy  qo‘llanishining  umumiy  masalalari.  O‗zbek  tilida 

vositalarning  ko‗pligi  va  rivojlanganligi  nutqda  qo‗llanishning  chegaralanishi  va 

ixtisoslashishga imkoniyat beradi. O‗zbek tilshunosligida vositalarning o‗zbek tili 

funksional  uslublarga  bag‗ishlangan  M.Mukarramov  va  S.Karimovlar 

tadqiqotlarida bu haqda   yo‗l-yo‗lakay  aytilgan  ayrim  fikrlar  mavjud. Bu ishlarda 

vositalar funksional nuqtai nazaridan faol va nofaollarga ajratilgan, ilmiy va badiiy 

uslub  uchun  xoslangan  ba‘zi  bir  vositalar  tahlil  qilingan

24

.  Faqat  ―O‗zbek  tili 



stilistikasi‖  darsligida  vositalarning  amaliy  voqelanish  xususiyatlariga  birmuncha 

keng  o‗rin  berilgan,  bu  turkum  so‗zlarning  pragmatik  voqelanishi  bilan  bog‗liq 

pragmatik xoslangan ma‘no nozikliklari, teng vositalarning pragmatik vazifalari va 

substansial mushtaraklik xususiyatlari tahlil qilingan.

25

 

Vositalarning  tarixiy  yodgorliklarda  ishlatilishi  masalasi  ham  fanimizda, 



asosan,  grammatik  tavsiflarda  o‗rganilayotgan  davrda  vositalarning  turlari  va 

asosiy  vazifalarini  ko‗rsatish  bilan  chegaralanadi,  stilistik-pragmatik  vazifalar 

                                                 

24

Мукаррамов  М.  Ҳозирги  ўзбек  адабий  тилининг  илмий  стили.-  Тошкент:  Фан,  1984,  -Б.102;  Каримов  С. 



Ўзбек тилининг бадиий услуби. – Самарқанд, 1992. -Б.69-70. 

25

 Ўзбек тили стилистикаси / Шомақсудов А., Расулов И., Қўнғуров Р., Рустамов Ҳ.  – Тошкент: Ўқитувчи, 



1983.  -Б.178-187  ва  202-208.  Бу  қарашлар  Н.Эрназаров  томонидан  таҳлил  қилинган.  Қаранг:  Эрназаров  Н. 

Бириктирувчи боғловчилар синонимияси // Ўзбек тили грамматик қурилиши масалалари. - Самарқанд, 1985. 

-Б.69-70. 



51 

 

tavsifi  maxsus  qo‗yilmaydi.  Faqat  ayrim  ishlarda  bu  haqda  yo‗l-yo‗lakay 



ma‘lumotlar  beriladi,  xolos.

26

  Shuning  uchun  bu  ishlar  vositalarning  pragmatik 



xoslangan konnotativ ma‘nolari va pragmatik qiymati haqida yetarli tasavvur bera 

olmaydi, masalaning dolzarbligini kun tartibidan olmaydi. 

O‗zbek  tili  grammatikasi  masalalari  yoritilgan  ilmiy-o‗quv  adabiyotlarida, 

tabiiyki, vosita nazariyasiga oid masalalarga to‗xtalib o‗tilgan, tasniflangan

27

, lekin 


bu  ishlar  ayrim  chalkashliklardan  ham  xoli  emas.  Jumladan,  ―Hozirgi  zamon 

o‗zbek  tili‖  darsligida  -da  yuklamasi  vosita  sifatida  izohlangan.

28

  Shuningdek, 



fanimizda ko‗p yillardan beri na… na… yordamchisi goh vositalar turkumida, goh 

yuklamalar  turkumida  o‗rganib  kelinmoqda.  Savol  tug‗iladi:  biror  vosita  bir 

vaqtning o‗zida ikki so‗z turkumiga tegishli bo‗lishi mumkinmi? Bunday baholash 

o‗sha  so‗zlar  substansial  mohiyati  ochilmaganligidan  dalolat  beradi.  Keyingi 

yillarda na...na... yordamchisining yuklama ekanligi tilshunosligimizda o‗z isbotini 

topdi.


29

 Bu  kabi yuklamalar ikkilamchi (yondosh) vazifa asosida ba‘zan vositaga 

ko‗chib, unga xos vazifani bajara oladi, lekin ba‘zan ikkilamchi vazifasi birlamchi 

vazifasiga  qaraganda  faollashib  ketishiga  qaramay,  uni  boshqa  turkumga 

ko‗chganligi  yoki  omonimik  holat  yuzaga  kelganligi  haqida  xulosa  chiqarishga 

asos  bo‗lolmaydi.  Bunday  holatlar  ma‘lum  turkum  so‗zlarning  konversiyasi 

doirasida baholanishi zarur. 


Download 0,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   40




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish