Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti magistratura bo’limi qo’lyozma huquqida

Soliq to’g’risidаgi qоnun hujjаtlаrining оshkоrаligi prinsipi - s
oliq 
sоlish mаsаlаlаrini tаrtibgа sоluvchi nоrmаtiv-huquqiy hujjаtlаr rаsmiy 
nаshrlаrdа e’lоn qilinishi shаrt. Bаrchаning e’tibоri uchun rаsmiy e’lоn 
qilinmаgаn nоrmаtiv-huquqiy hujjаtlаr kuchgа kiritilmаgаn hujjаt sifаtidа 
huquqiy оqibаtlаrni kеltirib chiqаrmаydi vа soliq sоhаsidаgi munоsаbаtlаrni 
tаrtibgа sоlishgа, ulаrdаgi ko’rsаtmаlаr bаjаrilmаgаnligi uchun birоr bir 
sаnksiyani qo’llаshgа аsоs bo’lib хizmаt qilishi mumkin emаs. 
Soliq to’lоvchining hаqligi prеzumpsiyasi prinsipi - 
soliq to’g’risidаgi 
qоnun hujjаtlаridаgi bаrtаrаf etib bo’lmаydigаn bаrchа qаrаmа-qаrshiliklаr vа 
nоаniqliklаr soliq to’lоvchining fоydаsigа tаlqin qilinаdi.
12
Soliqlar muayyan maqsadlarni ko’zlashdan tashqari jamiyatning ijtimoiy 
tarkibiga ta'sir o’tkazish imkoniyatini yaratadi, ular vositasida aholining 
foydalari darajasi boshqarib turiladi, kam ta'minlangan va yordamga muhtoj 
tabaqalar himoyalanganlari holda juda ko’p foyda oluvchi tabaqalar 
foydalarining salmoqli qismi budjеtga jalb etib boriladi.
Iqtisodiyotimizdagi barcha soliqqa tortilishi lozim bo`lgan ob’yektlar, 
soliqqa tortilayotganda, ya’ni davlat bilan soliq to`lovchilar o`rtasidagi 
faoliyatda ma’lum bir elementlar bo`lishini taqazo etadi.
Soliq to’lovchilar, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning elementlari 
har 
bir 
soliq 
yoki 
boshqa 
majburiy 
to’lovga 
tatbiqan 
12
O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. – T.: “Adolat”, 2014 y, 6,7,8,9,10,11 m. 

---

19 
belgilanadi.
4-rasm. Soliqqa tortish elementlari. 
13
 
Soliq solish ob’yekti soliq to’lovchida soliq yoki boshqa majburiy to’lov 
hisoblab chiqarilishi va to’lanishi yuzasidan majburiyat keltirib chiqaruvchi 
mol-mulk, harakat, harakat natijasidir. 
Soliq solinadigan baza soliq solish ob’yektining soliq yoki boshqa majburiy 
to’lovning stavkasi tatbiqan belgilangan ko’rsatkichlardan qiymat, miqdor, fizik 
va boshqa tavsiflarni ifodalaydi.
 
Stavka soliq solinadigan bazaning o’lchov birligiga nisbatan 
hisoblanadigan foizlardagi yoki mutlaq summadagi miqdorni ifodalaydi. 
Soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning stavkalari O’zbekiston 
Respublikasining qarori bilan belgilanadi. 
Soliq va boshqa majburiy to’lovni hisoblab chiqarish tartibi soliq davri 
uchun soliq solinadigan bazadan, stavkadan, shuningdek, imtiyozlar mavjud 
bo’lsa, shu imtiyozlardan kelib chiqib, soliq va boshqa majburiy to’lov 
summasini hisoblash qoidalarini belgilaydi.
13
X.Oybеkova. Moliyaviy inistitutlarni soliqqa tortish: O’quv qo’llanma -T.TDIU, 2010 y. – 34 b. 

---

20 
Soliq va boshqa majburiy to’lovlarni hisoblab chiqarish soliq to’lovchi 
tomonidan mustaqil ravishda amalga oshiriladi. Soliq va boshqa majburiy 
to’lovni hisoblab chiqarish majburiyati davlat soliq xizmati organi yoki soliq 
agenti zimmasiga yuklatilishi mumkin. 
Qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda ayrim turdagi soliqlarni va 
boshqa majburiy to’lovlarni hisoblab chiqarishda ularning to’lanishi lozim 
bo’lgan eng kam miqdori belgilanadi.
 
Soliq davri u tugagandan keyin soliq solinadigan baza aniqlanadigan 
hamda soliq yoki boshqa majburiy to’lov summasi hisoblab chiqariladigan 
davrdir. 
Soliq davri bir necha hisobot davriga bo’linishi mumkin bo’lib, ularning 
yakunlari bo’yicha hisob-kitoblarni taqdim etish hamda soliqlar va boshqa 
majburiy to’lovlarning to’lanishi lozim bo’lgan summalarini to’lash majburiyati 
yuzaga keladi. Joriy to’lovlarni to’lash bo’yicha majburiyat yuzaga kelgan davr 
hisobot davri bo’lmaydi.
14
O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksida, qonunlarda va O’zbekiston 
Respublikasi Prezidentining qarorlarida nazarda tutilgan, boshqa soliq 
to’lovchilarga nisbatan ayrim toifadagi soliq to’lovchilarga beriladigan 
afzalliklar, shu jumladan, soliq va boshqa majburiy to’lov to’lamaslik yoki 
ularni kamroq miqdorda to’lash imkoniyati soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar 
bo’yicha imtiyozlar deb e’tirof e’tiladi. 
Mol-mulk solig’i, yer solig’i, yagona yer solig’i hamda obodonlashtirish va 
ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i bo’yicha imtiyozlarni berish 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda 
mahalliy davlat hokimyati organlari tomonidan amalga oshirilishi mumkin. 
Soliq to’lovchi soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha 
imtiyozlardan tegishli huquqiy asoslar vujudga kelgan paytdan e’tiboran ular 
amal qiladigan butun davr mobaynida foydalanishga haqli. 
14
O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. – T.: “Adolat”, 2014 y, 25-29 m.

---

21 
Soliq to’g’risidagi qonun hujjatlariga muvofiq soliqlar va boshqa majburiy 
to’lovlar bo’yicha imtiyozlar bo’shagan mablag’larni muayyan maqsadlarda 
yo’naltirish sharti bilan berilishi mumkin. Bunday mablag’lardan belgilanmagan 
maqsadda foydalanilgan taqdirda, belgilanmagan maqsadda foydalanilgan 
summa o’rnatilgan tartibda penya hisoblangan holda budjetga undirib olinadi.
15
Soliq hisoboti soliq to’lovchining soliq va boshqa majburiy to’lovning har 
bir turi bo’yicha yoki to’langan daromadlar bo’yicha hisob-kitoblar hamda soliq 
deklaratsiyalarini, shuningdek hisob-kitoblarga va soliq deklaratsiyalariga doir 
ilovalarni o’z ichiga oladigan hujjat bo’lib, u O’zbekiston Respublikasi Davlat 
Soliq Qo’mitasi va O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan 
tasdiqlanadigan shaklda tuziladi. 
Soliq hisoboti soliq to’lovchi yuridik shaxs tomonidan muhri bilan 
tasdiqlangan bo’lishi kerak. Elektron hujjat tarzida taqdim etilgan soliq hisoboti 
soliq to’lovchining elektron raqamli imzosi bilan tasdiqlanadi.
16
Soliq moliyaning bir bo’limi sifatida kеlajakda rivojlanish va yirik soha 
sifatida shakllanish tomon kеtmoqda. Soliqlar qadimiy moliyaviy vositalardan 
bo`lib, davlat bilan birga vujudga kеlgan va davlat idoralari faoliyatini 
ta'minlash, davlat oldida turgan vazifalarni bajarish uchun zarur bo’lgan 
moliyaviy rеsurslar manbai bo`lib xizmat qilib kеlgan.
Soliq va soliqqa tortish masalalari O`zbеkiston Rеspublikasi iqtisodiy 
hamda ijtimoiy hayotidagi eng dolzarb muammolardan bo`lib, rеspublika 
iqtisodiyotidagi 
yangi 
hodisalar, 
bozor 
iqtisodiyotiga 
o’tish tomon 
yo’naltirilganligi xalq xo’jaligini boshqarishning moliyaviy usullaridan, shu 
jumladan soliqlardan faollik va omilkorlik bilan foydalanishni taqozo etadi.
15
O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. – Toshkent, 2014. 30-modda.
16
O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. – Toshkent, 2014. 43-modda.

---

22