Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti magistratura bo’limi qo’lyozma huquqida

II BOB O’ZBEKISTON 
TIJORAT 
BANKLARINI 
SOLIQQA TORTISHNING HISOBI VA SOLIQQA 
TORTISH 
TIZIMINING 
HOZIRGI 
HOLATI 
TAHLILI………………………………………………. 
42 
2.1 
Tijоrаt bаnklаri tоmоnidаn to’lаnаdigаn umumdavlat 
soliqlar va ularning hisоbi……………………………… 
42 
2.2 
Banklar tomonidan to’lanadigan mahalliy soliqlar va 
ularning hisobi.................................................................. 
66 
2.3 
Rеspublikаmiz tijоrаt bаnklаri tоmоnidаn to’lаnаdigаn 
mаjburiy to’lоvlаr, ulаrning hisоbi……………………… 
76 
II bob bo’yicha xulosa……………………………………………… 
86 
III BOB TIJORAT BANKLARINI SOLIQQA TORTISH 
TIZIMIDAGI MUAMMOLAR, UNI HAL QILISH 
YO’LLARI 
VA 
SOLIQ 
HISOBINI 
TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI .……....... 
88 
3.1 
Tijorat banklarini soliqqa tortish tizimidagi muammolar 
va uni hal qilish yo’llari.................................................... 
88 
3.2 
Tijorat banklarini soliq to’lash tizimi va soliq hisobini 
takomillashtirish masalalari…………………………… 
97 
III bob bo’yicha xulosa…………………………………..………… 
110 
 
XULOSA…………………………………………………………... 
111 
 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………. 
114 
 

---

5 
KIRISH 
Dissertatsiya mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi. 
Bozor 
iqtisodiyoti sharoitida barqaror va samarali faoliyat ko’rsatuvchi bank tizimini 
yaratish masalasi mamlakatimiz mustaqilligining birinchi kunlaridanoq hukumat 
iqtisodiy siyosatining eng muhim yo’nalishlaridan biri etib belgilab olindi. 
Natijada, bank sohasida ham katta ijobiy yutuqlarga erishilmoqda. Hukumatimiz 
va Markaziy bank tomonidan amalga oshirilayotgan amaliy chora-tadbirlar 
natijasida esa, hozirgi kunga kelib, jahon andozalariga mos ikki pog’onali 
mustaqil bank tizimi to’liq shakllandi.
2015 yilning 1 yanvar holatiga respublikamizda faoliyat ko’rsatayotgan 
tijorat banklari soni 26 tani tashkil etib, ularning 3 tasi davlat tijorat banki, 10 
tasi aksiyadorlik tijorat banki, 8 tasi xususiy bank va 5 tasi chet el kapitali 
ishtrokidagi banklar hisoblanadi. Shuningdek, mamlakatimizda xorijiy 
banklarning 6 ta vakolatxonasi o’z faoliyatini yuritmoqda, ular bilan 
respublikamiz tijorat banklari tomonidan keng qamrovli va o’zaro manfaatli 
aloqalari o’rnatilgan. Respublikamizning barcha hududlarida tijorat banklarining 
tarmoqlari yanada kengayib, 2015 yilning 1 yanvar holatiga banklarning 
filiallari soni 846 taga yetdi. 
Banklarning 
umumiy 
kapitali 
va 
depozitlar 
bazasining 
yanada 
mustahkamlanishi banklarning ichki manbalar hisobiga kreditlash va 
investitsiyalash imkoniyatlarini kengaytirish orqali mamlakat iqtisodiyotining 
yuqori sur’atlarda o’sishini moliyaviy qo’llab- quvvatlashga xizmat qilmoqda. 
Xususan, tijorat banklarining jami aktivlari hajmi 2014 yilda 2013 yilga nisbatan 
28,2 foizga oshib, 2015 yilning 1 yanvar holatiga ko’ra, 56,2 trln.so’mga yetdi. 
2014 yilda tijorat banklarining kredit qo’yilmalari umumiy hajmi 2013 yilga 
nisbatan 31,2 foizga o’sib, 2015 yilning 1 yanvar holatiga ko’ra, 34,8 trln so’mni 
tashkil etdi.
1
1
http://www.cbu.uz (O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank rasmiy sayti) // 2014 yilda pul-kredit sohasidagi 
vaziyat va monetar siyosatning 2015 yilga mo’ljallangan asosiy yo’nalishlari.

---

6 
Mamlakatimizda mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab bank tizimini 
rivojlantirishga katta ahamiyat berilmoqda. Shu sababli ham hozirga kelib 
respublikamizda bank tizimi bozor infratuzilmasining eng rivojlangan 
bo’g’inlaridan biriga aylanib ulgurdi. Ayni vaqtda bank tizimining samarali 
faoliyat ko’rsatishi butun iqtisodiyotimizning rivojlanishida muhim ahamiyat 
kasb etadi. Tijorat banklarining faoliyati ko’p jihatdan ularning soliqqa tortish 
jarayonlariga bog’liqdir. 
Davlatning bozor iqtisodiyotiga ta’sir o’tkazishida soliqlarga alohida 
e’tibor qaratiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida har qanday davlat soliq 
siyosatidan keng foydalanadi. Soliqlar hamda butun soliq tizimi bozor 
iqtisodiyoti 
sharoitini boshqarishning kuchli vositasidir. O’zbekiston 
Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov: “Soliq yukini yanada kamaytirish 
iqtisodiyotimiz rivojida albatta muhim ahamiyat kasb etadi”, - deya e’tirof etib 
o’tdi.
2
O’tgan yili soliq yuki 20,5 foizdan 20 foizga, daromad solig’i stavkasi esa 
9 foizdan 8 foizga kamaytirilgan bo’lsa-da, davlat budjeti yalpi ichki mahsulotga 
nisbatan 0,2 foiz profitsit bilan bajarildi.
3
Bank tizimi davlat iqtisodiyoti rivojlanishidagi asosiy va muhim tarkibiy 
qismi hisoblanadi. Shu o’rinda, tijorat banklari kapitalni taqsimlovchi va 
davlatning ishlab chiqarish samaradorligini oshiruvchi moliya sohasining 
ajralmas qismidir. Tijorat banklari bir qancha faoliyat turlarini amalga oshirish 
bilan birga belgilangan va o’rnatilgan soliq turlarini ham to’laydilar. 
Shuningdek, tijorat banklarini soliqqa tortishning o’ziga xos xususiyatlari 
mavjud. Bu xususiyatlar o’z ichiga soliqlarni to’lashdagi soliqqa tortish bazasi, 
belgilangan imtiyozlar, daromad va xarajatlarning shakllanishi kabilarni oladi.
Tijorat banklari tomonidan milliy iqtisodiyotda moliyaviy operatsiyalar 
bajarilishi bilan bir qatorda, ijtimoiy vazifalar ham bajariladi. Ijtimoiy 
2
Karimov I.A. 2014 yil yuqori o’sish sur’atlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish, 
o’zini oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo’ladi. – T.: “O’zbekiston”, 2014 y., 24-bet.
3
Karimov I. A. 2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, modernizatsiya va 
diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo’l 
ochib berish – ustuvor vazifamizdir. – T.: “O’zbekiston”, 2015 y., 5-bet.

---

7 
barqarorlikni ta’minlashning muhim yo’nalishlaridan biri tijorat banklaridagi 
soliq yukini pasaytirish hisoblanadi. Jamiyat rivojlanishini ta’minlash va davlat 
funksiyalarini 
bajarish 
uchun 
tijorat 
banklarida 
soliqqa 
tortishni 
takomillashtirish muhim ahamiyatga ega masalalardan biri hisoblanadi. Tijorat 
banklarini soliqqa tortishning ob’yektiv zarurligi masalalariga alohida e’tibor 
qaratiladi. Birinchidan, soliqlarning tartibga soluvchi va rag’batlantirish 
funksiyalari tijorat banklari faoliyatida namoyon bo’ladi. Ikkinchidan, soliqlar 
davlat tomonidan tijorat banklarini tartibga solish vositasi sifatida qo’llaniladi. 
Soliq va soliqqa tortish masalalari O`zbеkiston Rеspublikasi iqtisodiy 
hamda ijtimoiy hayotidagi eng dolzarb muammolardan bo`lib, rеspublika 
iqtisodiyotidagi yangi hodisalar, bozor iqtisodiyotiga o’tish tomon 
yo’naltirilganligi xalq xo’jaligini boshqarishning moliyaviy usullaridan, shu 
jumladan soliqlardan faollik va omilkorlik bilan foydalanishni taqozo etadi.
Tijorat banklarini soliqqa tortishda nazariy va amaliy jihatdagi 
kamchiliklar, huquqiy bazaning yetishmasligi, qonunchilikdagi uzluksiz 
o’zgarishlar