Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

Fotosintezning С
4
 yo‘li (Xetch va Slek sikli) 1-mezofill hujayrasi, П-obkladka hujayrasi, 
Ш-ҳужайра пўсти
Bunday tizim orqali fotosintezi sodir bo‘ladigan o‘simliklarga С
4
o‘simliklar deyiladi. Bunday 
o‘simliklarda og‘izchalar yopiq bo‘lsa ham fotosintez jarayoni davom etadi.Chunki obkladka 
hujayralaridagi xloroplastlar avval hosil bo‘lgan malat (asparat) dan foydаlanadi. Bundan tashqari 

---

69 
fotodixaniye (yorug‘lik ta’sirida nafas olish) jarayonida ajralib chiqqan СО
2
dan ham foydalanadi. 
Shuning uchun ham С
4
-o‘simliklari qurg‘oqchilikka,sho‘rlikka nisbatan chidamli bo‘ladilar. Bunday 
o‘simliklar odatda yorug‘likni sevuvchan bo‘ladilar va sutka davomida qancha uzaytirilgan kun bilan 
ta’sir etdirilsa, shuncha organik moddalar ham ko‘p hosil bo‘ladi. 
 
 
63-rasm. 
Fotosintezning С
3
 ва С
4
 sxemasi asosida sodir buladigan reaksiyalari tasvirlangan.
FOTOSINTEZNING CAM - YO‘LI 
Ontogenezning ko‘pchilik davri juda qurg‘oqchilik sharotida o‘tadigan o‘simliklarda fotosintez 
С
4
-yo‘li bilan borib, ular asosan kechasi (og‘izchalar ochiq vaqtda) СО
2
ni yutib oladi va olma kislotasi 
(malat)ni to‘playdi. Chunki kunduz kunlari og‘izchalari to‘la yopiq bo‘ladi. Og‘izchalarning yopiq 
bo‘lishi ularni tanasidagi suvning transpiratsiya uchun sarflanishidan saqlaydi. 
Kechasi og‘izchalar ochiq bo‘lganda qabul qilingan СО
2
va nafas olish jarayonida ham ajralib 
chiqqan СО
2
lar fermentlar (FEP-karboksilaza) yordamida fosfoyenolpiruvat bilan birlashib oksaloatsetat 
(osk) hosil bo‘ladi. Oksaloatsetat kislotasi esa NADF yordamida malatga aylanadi va hujayra 
vakuolalarida to‘planadi. Kunduzi havo juda issiq va og‘izchalar yopiq paytida, malat sitoplazmaga o‘tadi 
va u yerda malatdegidrogenaza fermenti yordamida СО
2
va piruvatga parchalanadi. Hosil bo‘lgan СО
2
xloroplastlarga o‘tadi va Kalvin sikli bo‘yicha shakarlarning hosil bo‘lishida ishtirok etadi. Hosil bo‘lgan 
piruvat (FGK) kislotasi ham kraxmalning hosil bo‘lishi uchun sarflanadi. 
Fotosintezning bu yo‘li asosan kuchli qurg‘oqchilikka chidamli bo‘lgan sukkulentlar 
(
Crassulaceae
) oilasi (kaktuslar, agava, aloe va boshqalar) vakillarida sodir bo‘ladi. Bu inglizcha 
Crassu-
laceae oeid metalolism
tushunchasidan kelib chiqib - CAM - yo‘li deyiladi. Umuman fotosintezning bu 
yo‘lida kechasi qabul qilingan СО
2
kunduzi fotosintezda ishtirok etadi.