2.2. Aholini ijtimoiy himoya qilish bo‟yicha qabul qilingan davlat
dasturlari va ularning bajarilishi borasida amalga oshirilgan ishlar
Mamlakatimiz tarixida ulkan tadbirlarni amalga oshirish bilan bir qatorda,
juda muhim ijtimoiy dasturlar ham qabul qilinib, ularning muvaffaqiyatli amalga
oshirilishi yurtimizning gullab-yashnashida, yoshlarimiz tarbiyasida o‟zining
ijobiy samarasini bermoqda. Mustaqillik rejalari ancha mustahkamlanib, jahon
hamjamiyatida munosib o‟rin egallaganimizdan keyin, 1996-yilga kelib dastlabki
ijtimoiy dasturlar qabul qilindi
2
.
Mamlakatimizda ijtimoiy himoyaning milliy dastur darajasiga olib chiqilishi
bu tizimning muayyan yo‟nalishlariga har yili ustuvorlik berilishida ham ko‟rinadi.
Ayollar, bolalar, qariyalar ko‟p bolali oilalar sog‟lom va barkamol avlodni voyaga
yetkazish maqsadlarida tegishli dasturlar amalga oshirilmoqda
3
.
Yurtimiz Mustaqillikka erishgan dastlabki yillardanoq har qaysi yilga alohida
nom berish va shu asosda Davlat dasturlarini qabul qilish an‟anaga aylandi.
Jumladan, 1997-yil “Inson manfaatlari yili”, 1998-yil “Oila yili”, 1999-yil
1
Karimov I.A. “Mustaqillik – barcha ezgu reja va marralarimizning mustahkam mezonidir” risolasi – O‟zbekiston
Respublikasi davlat mustaqilligining yigirma ikki yilligiga bag‟ishlangan tantanali marosimdagi tabrik so‟zini
o‟rganish bo‟yicha o‟quv qo‟llanma. – T., 2013. – 60-b.
2
Bekmurodov A., G‟afurov U., Mustafaqulov SH., Kattaev N. Bu muqaddas vatanda azizdir inson. – T., 2010. –
115-b.
3
www.press-reliz.uz
“Ayollar yili”, 2000-yil “Sog‟lom avlod yili”, 2001-yil “Onalar va bolalar yili”,
2002-yil “Qariyalarni qadrlash yili”, 2004-yil “Mehr-muruvvat yili”, 2005-yil
“Sihat-salomatlik yili”, 2013-yil “Obod turmush yili” va 2014-yil esa “Sog‟lom
bola yili” deb nomlandi.
Har bir yilga bunday alohida nom berilishida ham ma‟lum bir maqsad
mavjud. Yillarga alohida nom berilishidan maqsad – shu muazzam o‟lkada
yashayotgan har bir insonning hayoti yanada mazmunli, zavqli, to‟laqonli
bo‟lishiga yetarli sharoit va imkoniyatlarni yaratishdan iboratdir. Har bir
yildainson hayotining qaysidir jabhasini o‟rganishga, takomillashtirishga zamin
yaratuvchi dasturlar ishlab chiqildi va rejalashtirilgan vazifalar amalga oshirildi
1
.
Dastlab 1997-yil “Inson manfaatlari yili” deb e‟lon qilindi. Dasturning bosh
maqsadi – hur o‟lkamizda yashayotgan har bir inson manfatiga e‟tibor berish,
jamiyat manfaatlari bilan har bir shaxs manfaati uyg‟unligini ta‟minlash va komil
insonni tarbiyalash uchun qulay tarbiyaviy muhitni vujudga keltirish edi.
Dastur doirasida davlat byudjetidan 123milliard so‟m yoki barcha byudjet
harajatlarining qariyb 40% ajratildi. Shu yili 6,7 million kvadrat metr uy-joy
foydalanishga topshirildi, 64 ming o‟quvchiga mo‟ljallangan maktablar, 1,5 ming
bemorga mo‟ljallangan shifoxonalar, bir smenada 12 ming kishini qabul qiladigan
poliklinikalar qurildi. Yangi ishga tushirilgan ijtimoiy soha ob‟yektlarining uchdan
ikki qismi qishloqda barpo etildi
2
.
“Inson manfaatlari yili” dasturining mantiqiy davomi sifatida 1998-yil
yurtimizda “Oila yili” deb e‟lon qilindi va “Oila yili”Davlat dasturi ishlab chiqildi.
Dasturda belgilangan chora-tadbirlarning ijrosi orqali oilani ijtimoiy himoya qilish
ko‟lamlarini yanada kengaytirish va kuchaytirishga alohida e‟tibor qaratildi.
Jumladan, Oila kodeksi qabul qilindi. Prezident Islom Karimovning tashabbusi
bilan Respublika “Oila” ilmiy-amaliy markazi tashkil etildi.
Oila manfaatlarini taminlash borasidagi davlat dasturi kompleks mazmunga
ega bo‟lib, u bir yuz ellikdan ortiq tadbirni o‟z ichiga oladi. 1998-yilda ushbu
1
Bekmurodov A., G‟afurov U., Mustafaqulov SH., Kattaev N. Bu muqaddas vatanda azizdir inson. – T., 2010. –
116-b.
2
O‟sha manba. 116-b.
tadbirlarni bajarish uchun davlat byudjetidan 144,8 milliard so‟m mablag‟
ajratildi
1
.
Mamlakatimizda 2000-yilning “Sog‟lom avlod yili” deb e‟lon qilinganligi
sababli O‟zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2000-yil 15-
fevralda qabul qilgan qaroriga muvofiq "Sog‟lom avlod" Davlat dasturi ishlab
chiqilgan.
Dasturda "Sog‟lom oilani shakllantirish uchun shart - sharoitlarni
takomillashtirish va oilada yuksak ma'naviy - ahloqiy muhitni rivojlantirish, davlat,
jamiyat va oilaning sog‟lom avlod tug‟ilishiga e'tibori va g‟amxo‟rligini
kuchaytirish, bolalarning salomatligini mustahkamlash, ta'lim olishi va har
tomonlama kamol topishi uchun shart - sharoitlarni yaxshilash, ayollarning oilada
va jamiyatdagi ijtimoiy - iqtisodiy maqomini va rolini oshirish, yetuk va
ma'suliyatli ota - onalik, sog‟lom avlodning tug‟ilishi va tarbiyalanishi masalalari
bo‟yicha aholiga yalpi bilim berish tizimini yaratish va rivojlantirish, Ijtimoiy
tafakkurda yetuk, har tomonlama kamol topgan va sog‟lom avlodning tug‟ilishi va
tarbiyalanishi uchun yuksak ma'suliyat psixologiyasini shakllantirish"
2
kabi
masalalarga alohida ahamiyat qaratilgan.
2000-yilda amalga oshirilgan ishlarni davom ettirish maqsadida va
uzliksizligini ta‟minlash maqsadida 2001-yil “Ona va bola yili” deb nomlandi
hamda “Ona va bola yili” Davlat dasturi shlab chiqildi.
Dasturda "Homilador ayollar salomatligini yaxshilash va sog‟lom bola
tug‟ilishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, zamonaviy tibbiyot asbob-
uskunalari yordamida ularni kuzatib borish va parvarish qilish, bola tug‟ilgan
paytdan boshlab doimiy tibbiy nazorat o‟rnatish, uning sog‟lom o‟sishi uchun
xavf tug‟diradigan salbiy ta'sirlardan uni himoya qilish, turli xil kasalliklarga
qarshi muntazam ravishda emlab borish va boshqa profilaktika tadbirlarini
o‟tkazish, Bolalarni go‟daklik yoshidan boshlab jismoniy va ma'naviy jihatdan
to‟g‟ri tarbiyalash, har bir oiladazamonaviy tibbiyot, pedagogika va psixologiya
1
Bekmurodov A., G‟afurov U., Mustafaqulov SH., Kattaev N. Bu muqaddas vatanda azizdir inson. – T., 2010. –
117-b.
2
“Sog‟lom avlod” davlat dasturi. – T., 2000 // Norma. Информационно – поисковые системы
tavsiyalarining bajarilishini ta'minlash"
1
kabi masalalarga alohida e'tibor
qaratilgan.
Respublika hukumatining ijtimoiy himoya tizimini yanada rivojlantirishga
alohida ahamiyat qaratayotganligini 2007-yilning "Ijtimoiy himoya yili" deb e‟lon
qilinishida ham ko‟rish mumkin. Shu munosabat bilan O‟zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2007-yil 23-yanvardagi qaroriga muvofiq "Ijtimoiy himoya yili"
Davlat dasturi ishlab chiqilgan.
Ushbu dasturda "Amaldagi ijtimoiy himoya tizimining samaradorligini
oshirishga yo‟naltirilgan yangi qonun hujjatlari va normativ - huquqiy xujjatlarini
tayyorlash hamda amaldagilariga o‟zgartirish va qo‟shimchalar kiritish, aholini
nochor qatlamiga yordam ko‟rsatishda differensiyalangan yondashuvni amalga
oshirish"
2
masalalariga alohida ahamiyat qaratilgan.
2007-yil 19-martda qabul qilingan O‟zbekiston Respublikasi Prezidentining
"Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish va
mustahkamlashga oid chora-tadbirlar to‟g‟risida"gi Farmonining amalga oshirilishi
aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini yanada kuchaytirishni ta'minladi,
qo‟shimcha ijtimoiy himoya choralariga muhtoj kam ta'minlangan oilalar va
fuqarolarning farovonligini oshirish uchun asos bo‟lib xizmat qiladi hamda
"Ijtimoiy himoya yili" Davlat dasturi chora-tadbirlarini to‟liq amalga oshirishda
muhim omil bo‟ladi
3
.
Bu yilda aholini ijtimoiy himaya qilish ko‟lamini yanada kengaytirish va
kuchaytirishga erishildi, aholining muhtoj toifalari va oilalarga, nogironlar va
yolg‟iz keksalarga aniq, tabaqalashgan tarzda yordam ko‟rsatish samaradorligi
oshirildi, jamiyatda hamjihatlik, ezgulik va mehr-shafqat muhitini qaror toptirish
borasida maqsadli ishlar bajarildi
4
.
Bundan tashqari, "Ijtimoiy himoya yili" davlat dasturi doirasida aholini
ijtimoiy himoya qilish maqsadida barcha manbalar hisobidan jami 483600 million
1
“Ona va bola” davlat dasturi. – T., 2001 // Norma. Информационно – поисковые системы
2
“Ijtimoiy himoya yili” Davlat dasturi. – T., 2007 // Norma. Информационно – поисковые системы.
3
Jo‟raev N., Fayzullaev T. Mustaqil O‟zbekiston tarixi. – T., 2009. – 243- 258-b.
4
Bekmurodov A., G‟afurov U., Mustafaqulov SH., Kattaev N. Bu muqaddas vatanda azizdir inson. – T., 2010. –
125-b.
so‟m, jumladan, 213200 million so‟m byudjet mablag‟i, 270400 million so‟m
miqdorida grantlar, ijrochilar hamda homiylar mablag‟i sarflandi, yosh oilalarning
muammolarini yechish, avvalo, uy - joy sotib olish va imorat qurish, ro‟zg‟orni
butlashga ko‟maklashish maqsadida tijorat banklari tomonidan 57500 million
so‟mlik ipoteka va iste'mol kreditlari ajratiladi
1
.
“Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili”da qishloqlarimiz qiyofasini
o‟zgartirish, qishloq aholisining hayot darajasi, ijtimoiy-siyosiy va madaniy
saviyasini oshirish rejalashtirildi va shu maqsadida O‟zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2009-yil 26-yanvarda qabul qilingan qaroriga muvofiq "Qishloq
taraqqiyoti va farovonligi yili" Davlat dasturi ishlab chiqilgan.
Dasturda 2009-yilda qishloq joylarda xizmat ko‟rsatish va servis sohasini
yanada rivojlantirish, 140 mingta yangi ish o‟rinlarini tashkil etish, chakana savdo
ob'ektlari, minimarketlar, umumiy ovqatlanish ob'ektlari, maishiy xizmat ko‟rsatish
ob'ektlari (sartaroshxonalar, hammomlar, kiyim, poyabzal tikish va ta'mirlash
korxonalari, fotosalonlar, ustaxonalar va boshqa)larni ishga tushirish, qishloq
joylarda kamida 65 ming yangi ish o‟rinlari, shu jumladan: chorvachilikda,
parrandachilikda va issiqxona xo‟jaligida, qishloq xo‟jaligi va go‟sht-sut
mahsulotlarini qayta ishlashda, tikuvchilik buyumlari, poyabzallar, mebellar ishlab
chiqarishda, qandolatchilik va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda, qishloq
joylarda 70 ming yangi kasanachilik ish o‟rinlari tashkil etish, shu jumladan:
tikuvchilik, ipakchilik, qayta ishlash, mebel sanoati korxonalari bilan
kooperatsiyalashda, hunarmandchilik va xalq hunarmandchiligini rivojlantirish
2
kabi masalalarga alohida e'tibor qaratilgan.
Sanoat korxonalari bilan kooperatsiya asosidagi kasanachilikni hamda pudrat
shartnomasi asosidagi uy mehnatini rag‟batlantirish aholi bandligini ta'minlashning
muhim yo‟nalishlaridan biridir. Ana shunday mehnat faoliyatini rivojlantirish
natijasida 130 mingga yaqin ish o‟rni yaratilganini alohida qayd etish lozim.
1
Bekmurodov A., G‟afurov U., Mustafaqulov SH., Kattaev N. Bu muqaddas vatanda azizdir inson. – T., 2010. – 29-
b.
2
Karimov I.A. 2009 yilning asosiy yakunlari va 2010 yilda O‟zbekistonni ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirishning eng
muhim ustuvor yo‟nalishlariga bag‟ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma‟ruzasi (2010 yil 9 yanvar) //
Norma. Информационно – поисковые системы
Aholining real daromadlari yil davomida 26,5 foizga ko‟paygani, ish haqi, pensiya
va nafaqalarning o‟sishi 2009-yilda o‟rta hisobda 40 foizni tashkil etgani buning
tasdig‟idir
1
.
Mamlakatimizda 2010-yilga “Barkamol avlod yili” deb nom berildi va
O‟zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010-yil 27-yanvardagi qaroriga muvofiq
"Barkamol avlod yili" Davlat dasturi ishlab chiqilgan.
Dasturda Nikohda turishganiga kamida 3 yil bo‟lgan yosh oilalarni uy-joy
qurish, rekonstruksiya qilish va sotib olish uchun imtiyozli ipoteka kreditlari bilan
ta'minlash, homiladorlik va tug‟ruqlar, bola tug‟ilgandagi nafaqalarni, bolalarni (2
va 18 yoshgacha) parvarish qilish bo‟yicha nafaqalar va kam ta'minlangan
oilalarga moddiy yordam ko‟rsatish to‟lovlarini ta'minlash yo‟li bilan yosh oilalar
to‟g‟risida g‟amxo‟rlikni yanada kuchaytirish, yosh oilalar uchun "Yosh oila
ensiklopediyasi" qomusini nashr etish, unda mustahkam oila qurish, bola tug‟ilishi
va uni to‟g‟ri tarbiyalash, shuningdek ahil oila barpo etishning boshqa jihatlari
to‟risidagi maqolalarni tushunarli shaklda e'lon qilish masalariga alohida ahamiyat
qaratilgan
2
.
Joriy yilda oila institutini qo‟llab-quvvatlash bo‟yicha avvalgi yillarda
boshlangan ishlar davom ettirilib, 2,5 ming yosh oilaga uy-joy qurish va uni
jihozlash kabi masalalarni hal etish uchun tijorat banklari tomonidan 107 milliard
600 million so‟mlik ipoteka va iste'mol kreditlari berildi. Bundan tashqari, viloyat,
shahar va tuman hokimliklari tomonidan noturar-joy binolarini rekonstruksiya
qilish va uy-joy xarid qilish uchun homiylarning 5 milliard 800 million so‟mlik
mablag‟lari jalb etildi. Shuningdek, 7 ming 200 dan ziyod yosh oilaga bepul
qoramol berilib, shu maqsadlar uchun 5 milliard 300 million so‟m mablag‟
ajratildi
3
.
1
Karimov I.A. 2009 yilning asosiy yakunlari va 2010 yilda O‟zbekistonni ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirishning eng
muhim ustuvor yo‟nalishlariga bag‟ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma‟ruzasi (2010 yil 9 yanvar) //
Norma. Информационно – поисковые системы
2
“Barkamol avlod yili” Davlat Dasturi. – T., 2010 // Norma. Информационно – поисковые системы
3
Karimov I.A. O‟zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 18 yilligiga bag‟ishlangan tantanali
marosimdagi Ma'ruzasi (2010 yil 7 dekabr) // Norma. Информационно – поисковые системы
“Barkamol avlod yili” davlat dasturida belgilangan kompleks chora-
tadbirlarni bajarish uchun 2010-yilda moliyalashning barcha manbalari hisobidan 8
trillion so‟m atrofidagi mablag‟, jumladan, 1,8 trillion so‟m davlat mablag‟lari,
tijorat banklarining 3,3 trillion so‟mlik kreditlari va mas‟ul ijrochilarning 2,7
trillion so‟mdan ortiq mablag‟larini yo‟naltirishni mo‟ljallangan
1
.
Aholi daromadi va farovonligini oshirish borasida ham sifat jihatidan chuqur
o‟zgarishlar yuz bermoqda. Aholining ish haqi va umuman, pul daromadlari
barqaror oshib bormoqda, uning xarid qobiliyati muttasil o‟smoqda, fuqarolarimiz
iste'mol qiladigan mahsulotlar tarkibining sifati ortmoqda.
Birgina 2010-yilda byudjet sohasi muassasalari xodimlarining ish haqi,
pensiyalar va ijtimoiy nafaqalar, stipendiyalar miqdori 32 foizga, aholining
umumiy pul daromadlari esa jon boshiga 1,3 barobar oshdi. Aholining daromadlari
tarkibida tadbirkorlik faoliyatidan olinayotgan daromad ulushi tobora salmoqli
o‟rin egallamoqda va barcha daromadlarning 47 foizdan ortig‟i ushbu soha
hissasiga to‟g‟ri kelmoqda
2
.
So‟ngi yillarda ijtimoiy sohaning barcha tarmoqlarini rivojlantirish va aholi
turmush darajasini yanada yaxshilash borasida keng ko‟lamli ishlar amalga
oshirilmoqda. 2013-yilga “Obod turmush yili”deb nom berilganligi ham buning
yorqin isbotidir. O‟zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013-yil 11-fevraldagi
qaroriga muvofiq "Obod turmush yili" Davlat dasturi ishlab chiqilgan.
"Obod turmush yili" davomida qilingan eng katta ishlardan biri bu yangi uy -
joylar barpo etish bo‟ldi. "Bu haqda gapirganda, 147 ta tumanda 10 mingta
namunaviy uy-joy barpo etilgani va buning uchun aholiga 1 trillion 400 milliard
so‟mlik uzoq muddatli va imtiyozli kreditlar ajratilganini ta'kidlash kerak"
3
.
1
Bekmurodov A., G‟afurov U., Mustafaqulov SH., Kattaev N. Bu muqaddas vatanda azizdir inson. – T., 2010. –
127-128-b.
2
Karimov I.A. 2010 yilda mamlakatimizni ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga mo‟ljallangan eng
muhim ustuvor yo‟nalishlarga bag‟ishlangan O‟zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi
ma‟ruzasi (2011 yil 21 yanvar) // Norma. Информационно – поисковые системы
3
Karimov I.A. Amalga oshirayotgan islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati qurish – yorug‟
kelajagimizning asosiy omilidir. O‟zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 21 yilligiga bag‟ishlangan tantanali
marosimdagi nutqi. – T., 2013.– 5-b.
Respublikaning turli hududlarida barpo etilgan yangi namunaviy uy - joylar
jahon hamjamiyatida ham katta qiziqish uyg‟otmoqda. 2013-yilning aprel oyida
ayni shu masala bo‟yicha, shuningdek, noyabr oyida quyosh energiyasidan
foydalanishga bag‟ishlab Toshkent shahrida o‟tkazilgan xalqaro anjumanlarda
ishtirok etgan dunyodagi yetakchi mamlakatlar va nufuzli xalqaro tashkilotlarning
vakillari ana shunday uy - joylar, infratuzilma ob'ektlari bilan tanishib, bu ishlarga
yuqori baho berishdi.
2014-yil yurtimizda “Sog‟lom bola yili” deb e‟lon qilindi. O‟zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2014-yil 19-fevralda qabul qilingan qaroriga muvofiq
"Sog‟lom bola yili" Davlat dasturi ishlab chiqilgan.
Dasturda "Bolalarni ularning jismoniy va ma'naviy rivojlanishiga salbiy ta'sir
ko‟rsatuvchi axborotdan himoya qilish to‟g‟risida"gi, yangi tahrirdagi "Jismoniy
tarbiya va sport to‟g‟risida"gi va "Aholining sanitariya-epidemiologik xotirjamligi
to‟g‟risida"gi O‟zbekiston Respublikasi qonuni loyihalarini ishlab chiqish"
1
kabi
masalalarga alohida e'tibor qaratilgan.
Bundan tashqari dastur doirasida:
Bolalarni respublika klinikalarida va tibbiyot markazlarida hamda chet
elda sog‟lomlashtirish, shu jumladan:
nogiron bolalarni Germaniya klinikalarida tezkor davolash;
kam ta'minlangan oilalardagi 200 nafar yuqori lab va qattiq
tanglayning tug‟ma nuqsonlari bo‟lgan (100 bola) va oyoqlarning tug‟ma
nuqsonlari (maymoqlik) va bo‟yin qiyshayishi bilan bog‟liq tug‟ma ortopedik
kasalliklarga chalingan (100 bola) bolani tezkor davolash;
tug‟ma yurak nuqsonlari bilan tug‟ilgan va surunkali osteomiyelit
bilan kasallangan bolalarni sog‟lomlashtirish va tezkor davolash;
kuyishning asoratlari bo‟lgan bolalarni plastik operatsiya qilish kabi
bir qator dolzar ishlarni amalga oshirish rejalashtirilgan.
Xulosa qilib aytganda yurtimizda har bir yilga o‟ziga hos nom berilishi va
shunga muvofiq ravishda Davlat dasturlarining ishlab chiqilishi yildan-yilga
1
“Sog‟lom bola yili” Davlat dasturi. – T., 2014 // Norma. Информационно – поисковые системы
o‟zining ijobiy samarasini bermoqda. Chunki har bir yilda inson hayotining
qaysidir jabhasini o‟rganishga, takomillashtirishga zamin yaratuvchi dasturlar
ishlab chiqilmoqda. Dasturda yil davomida amalga oshirilishi lozim bo‟lgan
muhim masalalar belgilab beriladi va yil yakunida amalga oshirilgan barcha ishlar
sarhisob qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |