II-BOB. O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA IJTIMOIY SIYOSAT
BO‟YICHA AMALGA OSHIRILGAN ISLOHOTLAR
2.1. Mustaqillik yillarida kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish
borasidagi islohotlar
Mustaqillikning dastlabki murakkab, iqtisodiy tanglik yillarida odamlarning
turmush darajasini muvofiqlashtirish maqsadida davlat yo‟li bilan boshqarishning
ko‟pdan-ko‟p usullari va uslublaridan foydalanildi. Jumladan, miqdori doimo
o‟zgartirib turilgan ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar, turli nafaqalar,
kompensatsiya to‟lovlari tarzidagi bevosita pul to‟lovlari, imtiyozlar va turli
dotatsiyalar tarzidagi to‟lovlarni joriy qilish usuli keng qo‟llanildi
1
.
Prezident I.A.Karimov o‟z nutqlarida "Tariximizga kirib kelayotgan buyuk
marra munosabati bilan o‟tgan davr mobaynida hayotimiz sifati, mamlakatiz
qiyofasi qanday o‟zgarib borayotgani, qanday yutuq va natijalarga erishganimiz,
ijtimoiy yo‟naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan ochiq demokratik davlat va
fuqarolik jamiyatini barpo etish yo‟lida qanday sur'atlar bilan rivojlanib
borayotganimizni baholash ehtiyoji tug‟ilmoqda"
2
, - deb ta'kidlab o‟tgan.
Ijtimoiy himoya va ijtimoiy ta'minot tizimini takomillashtirish va bu sohada
davlat boshqaruvini oqilona tashkil etish maqsadida tashkiliy - ma'muriy islohotlar
ham amalga oshirildi. Jumladan, islohotlarning dastlabki bosqichida qator nodavlat
va notijorat ijtimoiy jamg‟armalar tashkil etildi.
O‟zbekistonda aholini ijtimoiy himoyalashda davlat bilan bir qatorda bir
qancha ijtimoiy jamg‟arma va tashkilotlar ham samarali faoliyat olib bormoqda.
Ijtimoiy jamg‟armalar yoki yuridik shaxslar tomonidan ihtiyoriy ravishda mulkiy
ulush qo‟shish orqali shakllantirilgan tashkilotlar bo‟lib, ularning asosiy maqsadi
hayriya, ijtimoiy, madaniy va ma'rifiy faoliyat yuritish orqali jamiyat ijtimoiy
taraqqiyotiga hissa qo‟shishdan iboratdir. Mamlakatimizda qonun doirasida
faoliyat yuritayotgan, adliya vazirligidan ro‟yxatdan o‟tgan ijtimoiy jamg‟armalar
1
Jo‟raev N., Fayzullaev T. Mustaqil O‟zbekiston tarixi. – T., 2009. – 243-b.
2
Karimov I.A. “Mustaqillik – barcha ezgu reja va marralarimizning mustahkam mezonidir” risolasi – O‟zbekiston
Respublikasi davlat mustaqilligining yigirma ikki yilligiga bag‟ishlangan tantanali marosimdagi tabrik so‟zini
o‟rganish bo‟yicha o‟quv qo‟llanma. – T., 2013. – 54-b.
soni ellikdan oshadi. Ijtimoiy jamg‟armalar o‟z faoliyatlari orqali ijtimoiy
barqarorlikni va taraqqiyotni ta'minlashga samarali ta'sir ko‟rsatadi
1
.
Aholining ijtimoiy himoyalanishiga muntazam e'tibor berar ekan, respublika
hukumati islohotlarning birinchi bosqichidagi tajriba asosida inson va oila
hayotining barcha sohalarini yaxshilashga qaratilgan chora-tadbirlarning butun bir
tizimini shakllantirishga erishdi. Aytish mumkinki, mustaqillik yillarida narxlar
erkinlashtirilishi va pulning qadrsizlanish darajasi keskin ortib borishi munosabati
bilan daromadlarning eng kam va o‟rtacha darajasini muntazam oshirish ijtimoiy
himoyalash chora-tadbirlari tizimidagi eng muhim yo‟nalishlardan biri bo‟lib keldi
va hozirgi kunda ham shunday bo‟lib qolmoqda. Bu yo‟nalish aholining barcha
tabaqalarini istisnosiz qamrab oldi va islohotlarning dastlabki davrida keng
miqyosda qo‟llanildi. Boshqa mamlakatlardan farqli o‟laroq, O‟zbekistonda
daromadlar nisbatini o‟zgartirish ish haqi, pensiyalar, stipendiyalarning, jamg‟arma
banklaridagi aholi omonatlari stavkalarining eng oz miqdorlarini bir vaqtning
o‟zida markazlashtirilgan tarzda qayta ko‟rib chiqish yo‟li bilan amalga oshirildi.
1995-yilda Respublika davlat byudjetining 29,3 % ijtimoiy-madaniy tadbirlarga,
21,8 foizi esa ijtimoiy himoyaga ajratildi
2
.
1992-1996-yillarda non va go‟sht mahsulotlari, sut, qand-shakar, o‟simlik
moyi, kir sovun, bolalarga kerakli ayrim mollar, kommunal va transport xizmatlari
uchun dotatsiyalar qisman saqlab qolindi. Shu tufayli daromad darajasi turlicha
bo‟lgan oilalar bulardan bir qadar foydalanish imkoniyatiga ega bo‟ldi.
Islohotlarning dastlabki bosqichida sobiq Ittifoqning ko‟pgina mamlakatlarida
aholining asosiy qismi yoppasiga qashshoqlashgan bir paytda O‟zbekistonda
amalga oshirilgan tadbirlar muhim ijtimoiy ahamiyatga ega bo‟ldi. Odamlarning
islohotlarni jadallik bilan olib borishga ishonchini kuchaytirdi.
Mustaqillikning ilk kunlaridanoq "eng kam ish haqi va pensiyalardan soliq
olinmaydigan bo‟ldi. Korxonalarning o‟z xodimlariga ijtimoiy yordam ko‟rsatish
sohasidagi xarajatlaridan bir qismi byudjet mablag‟lari hisobidan qoplanib turildi.
1
www.press-reliz.uz
2
Jo‟raev N., Fayzullaev T. Mustaqil O‟zbekiston tarixi. – T., 2009. – 244-b.
Keng iste'mol mollari va xizmatlarning ko‟pgina qismi bo‟yicha narxlardagi
tafovutlarning o‟rni qoplandi. Shu bilan birga qo‟shimcha ijtimoiy imtiyozlar ham
joriy qilindi. Masalan, boshlang‟ich sinf o‟quvchilari va yolg‟iz pensionerlar uchun
bepul nonushtalar, 2 yoshgacha bo‟lgan bolalar uchun bepul ovqat, maktab
o‟quvchilari va talabalar uchun ovqatning arzonlashtirilishi kabi imtiyozlar berildi.
Shuningdek, ko‟pgina toifadagi fuqarolarga turarjoyi shaxsiy mulk qilib bepul
berildi, ba'zi turdagi kommunal xizmatlar haqini to‟lashda yengilliklar joriy etildi
va hokazo"
1
.
1994-yilga kelib O‟zbekistonda aholini ijtimoiy himoyalash tizimi tubdan
o‟zgartirildi. Ijtimoiy ko‟mak berishning mutlaqo yangi ilg‟or tizimi shakllantirildi.
Bu tizimning mohiyati shundan iboratki, mamlakatimizning kelajagi hisoblanmish
bolalar va kam daromadli oilalar bu yordamdan bahramand bo‟luvchi asosiy
kishilar bo‟lib qoldi. Endi hamma nafaqalar va moddiy yordam faqat oila orqali
yetkazib beriladigan bo‟ldi. Oila asosiy mavqega ega bo‟ldi. Bunday yondashuv
umuminsoniy qadriyatlarga, milliy an'analarga va ruhiyatga mos keladi, fuqarolar
jamiyatining ijtimoiy tashkiloti tizimida oila egallaydigan o‟rniga muvofiq keladi
2
.
Ijtimoiy ko‟maklashuvning yangi tizimida farzand tug‟ilganda, bir yo‟la
beriladigan to‟lovlar saqlab qolinishi bilan birga nafaqalar va imtiyozlarning
quyidagi turi ham amalga oshiriladigan bo‟ldi. Masalan, birinchidan, bola
boquvchi onalarga to‟lanayotgan nafaqaning miqdori ko‟paytirilibgina qolmay,
uning muddati ham uzaytirildi. Ilgari bunday yordam bir yarim yilgacha to‟langan
bo‟lsa, endi bu muddat uch yilgacha uzaytirildi. Ishlovchi onalar ham,
ishlamaydigan onalar ham, bu nafaqadan foydalanadigan bo‟ldilar.
Masalan 1995-yil ijtimoiy himoyaga ajratilgan mablag‟ning 3 foizi onalarga
ikki yoshgacha farzandlarini parvarish qilish uchun ajratildi. Boshqa davlatlardan
farqli o‟laroq O‟zbekistonda bu nafaqa ish haqining eng oz miqdoriga bog‟liq qilib
qo‟yildi. Bu avval boshdanoq pulning qadrsizlanishi oshganda nafaqalarning ana
shu turining indeksatsiyalanishini ta'minlaydi. Bolalarga beriladigan yigirmadan
1
Jo‟raev N. Konstitutsiya: iqtisodiy islohotlar va ijtimoiy himoya//Sog‟lom avlod uchun. – T., 2012/4. – 3-b.
2
Jo‟raev N., Fayzullaev T. Mustaqil O‟zbekiston tarixi. – T., 2009. – 244-b.
ziyod turli nafaqalar o‟rniga 1994-yilning sentabridan boshlab barcha bolali oilalar
uchun yagona nafaqa joriy etildi. Masalan, 1995-yilda ijtimoiy himoyaga ajratilgan
mablag‟ning 51 foizi oilalarga ularning farzandlariga ikki yoshga to‟lgunlaricha
parvarish qilish uchun ajratildi
1
.
Davlat tomonidan bolalarni boqish va tarbiyalashga qilinadigan sarf-
xarajatlarning bir qismini oilalarga kompensatsiya tarzida beribturildi, ayni vaqtda
ota-onalarning mas'uliyati kuchaytirildi. Beshta va undan ko‟proq bolali oila uchun
nafaqaning eng ko‟p miqdori avvaliga eng kam ish haqining yarmi miqdorida,
1996-yilga kelib eng kam ish haqining to‟la stavkasi darajasida belgilab qo‟yildi.
Aholining kam ta'minlangan qatlamlarining davlat tomonidan moddiy
ta'minlash doimiy ravishda takomillashtirib borilmoqda. 1997-yil sentabr oyidan
boshlab, har yili 1-sinf o‟quvchilariga bepul o‟quv anjomlari, darsliklarni berish
joriy etildi, kam ta'minlangan oilalarning boshlang‟ich sinflarda o‟qiydigan
bolalariga bepul qishki issiq kiyimlar berish yo‟lga qo‟yildi
2
.
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, istiqlol yillarida eng kam ish haqi va boshqa
to‟lovlar odatda, oldindan ko‟paytirib kelindi, narx-navo o‟zgarishi bilan bog‟lab
olib borildi, bu esa aholining to‟lov qobiliyati saqlanib qolishini ta'minladi va
turmush darajasining keskin pasayib ketishiga yo‟l qo‟ymadi.
Iqtisodiyot tarmoqlari bo‟yicha ishchi va xizmatchilarning oylik o‟rtacha ish
haqi birgina 1996-yil dekabriga kelib, 1995-yil dekabriga nisbatan 2,6 barobarga
o‟sdi.Daromadlar miqdorini o‟zgartirish orqali aholini ijtimoiy himoyalash chora-
tadbirlari tizimida 1993-yilda joriy etilgan yangi Yagona tarif setkasi ham aholi
ijtimoiy himoyasida katta ahamiyatga ega bo‟ldi. Bu chora barcha toifadagi
xodimlarning ish haqi miqdorlarini tarif koyeffitsiyentlari orqali eng kam ish haqi
vositasi bilan bevosita o‟zaro bog‟lash imkonini berdi
3
.
Natijada ish haqini oshirish yo‟li bilan aholining o‟rtacha ish haqi, pul
daromadlari o‟z-o‟zidan osha bordi. Shu bilan birga respublikaning ichki iste'mol
bozorini himoya qilish hamda oziq-ovqat va nooziq-ovqat mollari asosiy turlari
1
Jo‟raev N., Fayzullaev T. Mustaqil O‟zbekiston tarixi. – T., 2009. – 248-b.
2
O‟sha manba. – 248-b.
3
O‟sha manba. – 249-b.
iste'molini muayyan darajada saqlab turish chora-tadbirlari ko‟rilganligi ham
aholini ijtimoiy jihatdan himoyalashning ikkinchi eng muhim yo‟nalishi bo‟ldi.
1991-1998-yillar mobaynida davlat ixtiyorida bo‟lgan 1 milliondan ortiq
kvartiraning 98 foizini fuqarolarning xususiy mulkiga aylantirish jarayonidahar 3
kavrtiraning bittasi urush faxriylari, o‟qituvchilar va ijodkor ziyolilarga bepul
berilganini ta'kidlash lozim
1
.
Respublikada narx-navoni erkinlashtirish sohasida qo‟shni mamlakatlarga
nisbatan birmuncha mo‟tadil siyosat o‟tkazilganligi iste'mol bozorini himoyalash
zaruratini keltirib chiqardi. Bu O‟zbekiston rubl mintaqasida turgan bir paytda
nihoyatda muhim edi. Aksariyat respublika ehtiyojlari uchun valyutaga xarid
qilingan un, o‟simlik moyi, qand-shakar va boshqa taqchil mahsulotlar respublika
tashqarisiga olib chiqib ketilishi hollari yuz berdi
2
.
Iste'mol bozori barbod bo‟lishiga yo‟l qo‟ymaslik uchun O‟zbekistonda ishlab
chiqarish yaxlit tizimini vujudga keltirishga hayotiy muhim masala sifatida qaraldi,
mahsulotlarni tashqariga olib chiqib ketilishini bojxonalar orqali qat'iy nazorat
qilish va yuqori boj to‟lovlari joriy etish yo‟li bilan amalga oshirildi. Dastlab,
murakkab bir paytda iste'mol mollarini sotib olish uchun bir marta, so‟ngra esa
ko‟p marta ishlatiladigan kuponlarni muomalaga kiritish, kundalik zarur
tovarlarning cheklangan turlarini me'yorlangan tarzda sotishni tashkil etish ko‟zda
tutilgan edi. Bu tizim o‟zini to‟la oqladi. U bozorni pishiq-puxta himoya qilibgina
qolmay, savdo tarmog‟iga barcha zarur oziq-ovqat mahsulotlarini va kundalik
xarid mollarini muntazam ravishda chiqarib turishni ta'minlash, ularni iste'mol
qilish hajmlarini kamaytirmaslik imkonini berdi. O‟tish davri qanchalik murakkab
bo‟lmasin, bu tizim respublikaning barcha aholisiga hayotiy muhim mahsulotlarni
iste'mol qilish va xizmatlardan bahramand bo‟lish sohasida ishonchli ijtimoiy
kafolatlarni ta'minlab berdi.
Ayni vaqtda respublikada iste'molchilarning manfaatlarini himoya qilishning
mutlaqo yangi tizimiga o‟tishga tayyorgarlik ishlari olibborildi. Yangi tizimning
1
Bekmurodov A., G‟afurov U., Mustafaqulov SH., Kattaev N. Bu muqaddas vatanda azizdir inson. – T., 2010. – 28-
b.
2
Jo‟raev N., Fayzullaev T. Mustaqil O‟zbekiston tarixi. – T., 2009. – 245-b.
mohiyati ichki narxlarni jahon narxlari darajasiga tez tenglashtirib olish va
aholining daromadlarini shunga muvofiq ravishda oshirishni ko‟zda tutadi. Bunday
islohot sharoitida ijtimoiy himoyaning yangidan-yangi shakllarini qidirib topishni
taqozo etadi. Jumladan, milliy valyutani muomalaga kiritish, uning ichki
almashuvini ta'minlash sohasida amalga oshirilgan tashkiliy va iqtisodiy chora-
tadbirlarning ko‟rilishi, ayniqsa, katta ahamiyatga ega bo‟ldi.
Mamlakatda ichki bozorni, xalqimiz manfaatlarini faqat baquvvat milliy
valyutagina himoya qilishi mumkin, degan qat'iy xulosaga kelindi. Buning uchun
milliy valyutamiz, asosan, o‟zimizda ishlab chiqarilgan zarur miqdordagi tovar
bilan, keng eksport faoliyati hisobiga to‟plangan salmoqli valyuta-zaxiralari bilan
mustahkamlangan bo‟lishi kerak edi.
Milliy valyuta joriy etilgach, islohotlar birinchi bosqichining oxirlariga kelib
(1995-yil), oziq-ovqat mahsulotlarini me'yorlangan tarzda sotishdan butunlay voz
kechish va erkin narxlarga o‟tish imkoniyati tug‟ildi
1
.
Erkin narxlarga esa "esankirashlarsiz" o‟tishga muvaffaq bo‟lindi. Buni
O‟zbekistondagi iqtisodiy islohotlar birinchi bosqichining muhim natijasi, deb
baholash mumkin.
Mustaqillikning dastlabki davridan boshlab aholining kam ta'minlangan
qismini qo‟llab-quvvatlash borasida ko‟rilgan chora-tadbirlar,ijtimoiy siyosatni
amalga oshirishning muhim yo‟nalishlaridan biri bo‟ldi
2
.
"Biz, - degan edi I.Karimov, - aholining ijtimoiy jihatdan nochor tabaqalari -
pensionerlar, nogironlar, ko‟p bolali va kam daromadli oilalar, ishsizlar, o‟quvchi
yoshlar, shuningdek, qayd etilgan miqdorda daromad oluvchi kishilarni himoya
qilish davlatning muqaddas burchidir, degan qoidaga asoslanib ish tutdik".
Ish haqini oshirish bilan birga barcha toifadagi maktablarning muallimlari,
bolalar uylari, maktabgacha va maktabdan tashqari muassasalar tarbiyachilari, oliy
va o‟rta maxsus o‟quv yurtlarining professor-muallimlari va ilmiy xodimlari, ijodiy
va tibbiy xodimlarni ijtimoiy himoyalash va ularning mehnatini rag‟batlantirish
1
Jo‟raev N., Fayzullaev T. Mustaqil O‟zbekiston tarixi. – T., 2009. – 246-b.
2
Jo‟raev N. Konstitutsiya: iqtisodiy islohotlar va ijtimoiy himoya//Sog‟lom avlod uchun. – T., 2012/4. – 3-b.
maqsadida ularga qo‟shimcha moddiy ne'matlar - kvartira haqi va kommunal
to‟lovlar sohasida imtiyozlar berildi, yakka tartibda uy-joy qurib olish uchun yer
uchastkalari birinchi navbatda ajratiladigan bo‟ldi. Masalan, o‟qituvchilarning
davlat va tashkilotlar tomonidan berilgan uylari bepul xususiylashtirildi. 35 ming
841 kishiga shaxsiy qurilish uchun yer uchastkasi berildi
1
.
O‟tgan 20 yil ichida aholi yalpi daromadlari 8,6 barobar oshib, uning
tarkibida yangi daromad turi - mulkdan, tadbirkorlik faoliyatidan keladigan
daromadlar ulushi 10,6 foizdan, 47,0 foizga ko‟paydi. Aholi yalpi daromadlarida
oylik ish haqining ulushi 30 - 32% darajasida barqaror saqlanib turibdi
2
.
Davlatning ijtimoiy sohasi uchun sarflangan xarajatlari, aholi jon boshiga
hisoblaganda, 5 martadan ko‟proq oshdi, har yili Davlat byudjetining qariyb 60
foizi sog‟liqni saqlash, ta'lim, kommunal xo‟jalik va aholini ijtimoiy muhofaza
qilish bilan bog‟liq boshqa sohalarni rivojlantirish uchun yo‟naltirilmoqda
3
.
Yana shuni aytish o‟rinliki, Mustaqillik yillarida o‟quvchi yoshlarni ijtimoiy
himoyalashga, ularga ishlab chiqarishdan ajralgan holda o‟qib, bilim olish uchun
zarur sharoit yaratishga ham doimo e'tibor berildi. Oliy o‟quv yurtlari
talabalarining, texnikumlar va hunar-texnika bilim yurtlari o‟quvchilarining,
aspirantlarning stipendiyalari shu yillar mobaynida bir necha marta oshirildi.
Bundan tashqari yoshlarni ijtimoiy himoyalashning boshqa shakllari - ovqat
narxining bir qismini qoplaydigan qo‟shimcha to‟lovlar, maktab oshxonalari va
tamaddi xonalari qo‟shimcha xarajatlarining bir qismini byudjet mablag‟lari
hisobidan qoplash, jamoat transportida arzon haq to‟lash va boshqa yengilliklar
joriy etildi. Milliy an'analarni nazarda tutib, birinchi bor nikohdan o‟tayotgan
kelin-kuyovlar uchun mebel va gilam mahsulotlari sotib olishning imtiyozli tartibi
belgilandi.
1
Jo‟raev N., Fayzullaev T. Mustaqil O‟zbekiston tarixi. – T., 2009. – 246-b.
2
www.press-reliz.uz
3
Karimov I.A. Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish –
mamlakatimiz taraqqiyotining asosiy mezonidir. “O‟zbekiston respublikasi iqtisodiy – ijtimoiy taraqqiyotining
mustaqillik yillaridagi (1990 – 2010 yillar) asosiy tendensiya va ko‟rsatkichlari hamda 2011 – 2015 yillarga
mo‟ljallangan prognozlari” statistik to‟plamiga yozilgan so‟zboshi. – T., 2011. – 328-b.
1991-yildan buyon mamlakatimizda onalar va bolalar o‟limi 3 baravar
kamaydi. So‟ngi 5 yilda sport bilan shug‟ullanadigan 10-14 yoshdagi o‟g‟il
bolalarning bo‟yi o‟rtacha 2,3, qiz bolalarning bo‟yi 2 santimetrga o‟sgani, vazni
esa tegishli ravishda 2,6 va 2,9 kilogrammga oshganini ham shu boradagi ijobiy
ko‟rsatkichlar sifatida qayd etish mumkin
1
.
Mamlakatimizda ona va bola salomatligi, yoshlar va oilalar ijtimoiy
muhofazasi yo‟lida nodavlat notijorat tashkilotlarning ham o‟rni salmaqli.
Hususan, jismonan sog‟lom, ma'nan yetuk, ruhan tetik farzandlar tarbiyalashni
ta'minlashni, onalik va bolalikni muhofaza qilishni, oilalarda sog‟lom avlod
tug‟ilishi uchun yuksak ma'suliyat psixologiyasini shakllantirishni o‟z maqsadi va
sharafli vazifasi deb bilgan "Sog‟lom avlod uchun" xalqaro xayriya jamg‟armasi
bir qator xayrli ishlarni amalga oshirib kelmoqda.
Jumladan, respublikamizdan bemor va nogiron bolalarni sog‟lomlashtirish
bo‟yicha Jamg‟arma, Sog‟liqni saqlash vazirligi va Germaniyaning "Friyedenzdorf
Interneyshnl" xalqaro tashkiloti o‟rtasida tuzilgan 3 tomonlama shartnomaga
asosan, 2002-yildan buyon bemor bolalar Germaniya klinikalarida davolanishga
yuboriladi. O‟zaro hamkorlik doirasida o‟tgan davr mobaynida 206 nafar bemor
bolalar terining kuyish asoratlari, tug‟ma qo‟l - oyoq bo‟g‟imlari kasalliklari va
boshqa tashxislar bilan Germaniyaning nufuzli klinikalarida sog‟liqlarini tiklab
qaytdi. Shuningdek, Germaniyaning mazkur xalqaro xayriya tashkilotining
moliyaviy yordami bilan 2004-yildan bugungi kunga qadar yuqori lab va
tanglayning tug‟ma nuqsonlari bo‟lgan, kam ta'minlangan oilalardagi bemor
bolalar respublikamiz klinikalarida operatsiya qilinib, sog‟lomlashtirilmoqda
2
.
"Sog‟lom avlod uchun" xalqaro xayriya jamg‟armasining bemor va nogiron
bolalarni sog‟lomlashtirish bo‟yicha 2008-yildan buyon amalga oshirib kelayotgan
dasturlaridan biri bu Janubiy Koreyalik mutaxassislar bilan hamkorlikda yurak
tug‟ma nuqsoni bo‟lgan bemor bolalarni Janubiy Koreya klinikalarida
1
Inomova S. Oila farovonligida ijtimoiy muhofazaning ahamiyati // Sog‟lom avlod uchun. -2012/12. 2-b.
2
O'sha manba. 3-b.
sog‟lomlashtirish dasturidir. Ushbu dastur doirasida o‟tgan yillar mobaynida 40
dan ziyod bemor bolalar jarrohlik yo‟li bilan sog‟lomlashtirildi
1
.
Poytaxtimizda 2011-yil 25-26-noyabr kunlari "O‟zbekistonda ona va bola
sog‟ligini muhofaza qilishning milliy modeli: "Sog‟lom ona – sog‟lom bola"
mavzusida xalqaro simpozium, 2012-yil 16-17-fevral kunlari "Yuksak bilimli va
intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash - mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish
va modernizatsiya qilishning eng muhim sharti" mavzuidagi xalqaro
konferensiyalarning bo‟lib o‟tishi va unda ishtirok etgan yirik tashkilot
vakillarining e'tiroflari
2
ham yurtimizda onalik va bolalikni muhofaza qilish
masalasiga alohida e'tibor qaratilganligini ko‟rsatadi.
Bundan tashqari 2013-yil davomida aholi salomatligini muhofaza qilish,
sog‟liqni saqlash tizimini takomillashtirish va samarasini oshirish, profilaktika
ishlarini kuchaytirish bo‟yicha ham ko‟plab ishlar amalga oshirildi.
Tug‟ruq yoshidagi 7 million ayol hamda 7 million 300 ming nafar bola
tibbiy ko‟rikdan o‟tkazildi, 195 ming nafar yolg‟iz qariyalar, nogiron va
pensionerlarga malakali tibbiy yordam ko‟rsatildi
3
.
Yil mobaynida mamlakatimiz bo‟yicha 311 milliard so‟mlik byudjet
mablag‟i hisobidan 146 ta zamonaviy tibbiyot muassasasi foydalanishga
topshirildi. Jumladan, Andijon viloyat ko‟p tarmoqli tibbiyot markazida yangi
davolash korpusi va diagnostika bo‟limi, bolalar kasalliklari sanatoriysi barpo
etildi. Qashqadaryo viloyatining Chiroqchi tumanida tibbiyot birlashmasi,
Surhandaryo viloyatida ko‟p tarmoqli bolalar va kattalar tibbiyot markazlari,
Farg‟ona viloyatining O‟zbekiston va Qo‟shtepa tumanlari tibbiyot birlashmalari
va boshqa o‟nlab kasalxonalar tubdan rekonstruksiya qilindi
4
.
2007-yil 19-martda qabul qilingan O‟zbekiston Respublikasi Prezidentining
"AHolini ijtimoiy himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish va
1
Inomova S. Oila farovonligida ijtimoiy muhofazaning ahamiyati // Sog‟lom avlod uchun. -2012/12. 3-b.
2
O‟sha manba. 2-b.
3
Karimov I.A. “Mustaqillik – barcha ezgu reja va marralarimizning mustahkam mezonidir” risolasi – O‟zbekiston
Respublikasi davlat mustaqilligining yigirma ikki yilligiga bag‟ishlangan tantanali marosimdagi tabrik so‟zini
o‟rganish bo‟yicha o‟quv qo‟llanma. – T., 2013. – 58-b.
4
O‟sha manba. 59-b.
mustahkamlashga oid chora-tadbirlar to‟g‟risida"gi Farmoniga muvofiq "2007
yilning 1 setyabridan: davlat byudjetidan kam ta'minlangan oilalarga moddiy
yordam to‟lash uchun ajratiladigan byudjet mablag‟lari hajmini, ayni vaqtda uni
tayinlash va to‟lash muddatini 6 oygacha uzaytirgan holda, 1,5 baravarga
oshirish"
1
ko‟zda tutilgan. Bu esa davlat byudjetidan qo‟shimcha ravishda 10
milliard so‟mdan ortiq mablag‟ ajratishni talab qiladi. Buning hisobidan yil
davomida yana 100 ming kam ta'minlangan oila oylik moddiy yordam olish
imkoniga ega bo‟ladi. Ayni vaqtda moddiy yordam to‟lash muddati ikki baravar - 3
oydan 6 oygacha uzaytirildi.
Pensionerlar, yolg‟iz qariyalar va nogironlarga ijtimoiy yordam ko‟rsatish
xizmati xodimlarini moddiy va ma'naviy rag‟batlantirishga katta e'tibor berilgan.
Farmonda tibbiy-ijtimoiy muassasalar xodimlarini moddiy rag‟batlantirish fondi
miqdorini 15 foizdan 25 foizgacha oshirish, "Muruvvat" bolalar internat-uylari
tarbiyachilari, o‟quv-yordamchi xodimlar va sanitarlar ish haqini o‟rtacha 10
foizga ko‟paytirish belgilab qo‟yilgan. Shuningdek, nogiron bolalar bilan olib
boriladigan o‟quv-tarbiya ishlari sifatini oshirish maqsadida "Muruvvat" internat-
uylari tarbiyachilari uchun ish me'yori 3 baravar, ya'ni har bir tarbiyachi uchun 15-
18 nafar boladan 5-6 nafar bolaga kamaytirildi, bu esa xalqaro me'yorlarga to‟liq
javob beradi.
Mamlakatimizda ishlab chiqilgan umummilliy dasturlarning izchil amalga
oshirilishi orqali ijtimoiy soha ob'ektlarining ishga tushirilishida ham muhim
natijalar qo‟lga kiritiladi. Jumladan, 2009-yil davomida qishloq joylarda 197,2 km
uzunlikdagi tabiiy gaz, 1665 km uzunlikdagi ichimlik suv tarmoqlari quvurlarini
tortish, 366 ta qishloq aholi punktida ichimlik suv ta'minoti ob'ektlarini
rekonstruksiya qilish, obodonlashtrish boshqarmalarini 2100 dona maxsus texnika
bilan ta'minlash, 134 ta ko‟p qavatli uylarni mukammal ta'mirlash ishlari amalga
oshirildi
2
.
1
O‟zbekiston Respublikasi Prezidentining «Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish va
mustahkamlashga oid chora-tadbirlar to‟g‟risida»gi Farmoni. – T., 2007 // Norma. Информационно – поисковые
системы.
2
Bekmurodov A., G‟afurov U., Mustafaqulov SH., Kattaev N. Bu muqaddas vatanda azizdir inson. – T., 2010. – 26-
b.
Respublikada har yili davlat byudjetini qabul qilishda ayni ijtimoiy sohani
rivojlantirishga alohida ahamiyat beriladi. O‟zbekiston Respublikasi Prezidenti
ham o‟z nutqida "Biz o‟tgan yillar davomida amalga oshirgan barcha ezgu
ishlarimizni davom ettirib, kelgusida ham o‟z tanlagan yo‟limizdan xech qachon
ortga qaytmaymiz va Konstitutsiyamizda belgilab berilgan barcha oliyjanob
maqsad - muddaolarimizni so‟zsiz amalga oshiramiz"
1
, - deb ta'kidlab o‟tgan.
2011-yilning birinchi yarmida hududiy dasturlarga muvofiq 520,2 mingta
yangi ish o‟rni, shundan 67,8 foizi qishloq joylarda tashkil etildi. Ish o‟rinlarining
katta qismi - 331,2 mingtasi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, jumladan, 131,8
mingtasi xizmat ko‟rsatish va servis sohasida tashkil qilindi. Kasanachilikning turli
shakllarini kengaytirishga doir chora-tadbirlarni amalga oshirish hisobidan esa
125,5 mingta ish o‟rni yaratildi
2
.
Natijada joriy yilning birinchi yarmida nodavlat sektorda band bo‟lganlar
ulushi ish bilan band aholi umumiy sonining 78,1 foizini tashkil qildi. 2010-yilning
shu davrida bu ko‟rsatkich 77,1 foiz edi.O‟rtacha ish haqi va pensiyalarning
barqaror o‟sishi saqlab qolindi hamda o‟tgan yilning birinchi yarmidagiga nisbatan
tegishli ravishda 28,1 va 24,5 foizga oshdi
3
.
Joriy yilning birinchi yarmida oliy va o‟rta maxsus, kasb-hunar ta'lim
muassasalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, ta'lim standartlari
hamda dasturlarini ishlab chiqish va joriy etish, shuningdek, iqtisodiyot
tarmoqlarining turli soha va bilim darajasiga ega kadrlarga bo‟lgan ehtiyojini
ta'minlash uchun ularda kadrlarni sifatli tayyorlash ishlari davom ettirildi. Hisobot
davrida 3 295 nafar o‟quvchiga mo‟ljallangan 16 ta umumta'lim maktabi qurildi va
rekonstruksiya qilindi. 40 dan oshiq o‟quv-laboratoriya binolari va yotoqxonalar
kapital ta'mirlandi
4
.
1
Karimov I.A. Amalga oshirayotgan islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati qurish – yorug‟
kelajagimizning asosiy omilidir. O‟zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 21 yilligiga bag‟ishlangan tantanali
marosimdagi nutqi. – T., 2013.– 5-b.
2
O‟sha manba. 6-b.
3
O‟sha manba. 6-b.
4
O‟zbekiston Respublikasini 2011 yilning birinchi yarmida ijtimoiy – iqtisodiy rivojlantirish yakunlari to‟g‟risida
(SBX, 33 son, 2011 yil 11 avgust).
2013-yilda ijtimoiy himoya sohasiga ajratilgan mablag‟lar davlat byudjeti
umumiy harajatlarining 60 foizini tashkil etadi. Bu ko‟rsatkich 2012-yilga nisbatan
1 trillion so‟m ko‟proq mablag‟ sarflanganligini ko‟rsatadi. "2013-yilning o‟zida
qishloq ahliga uy – ro‟zg‟or buyumlarini sotib olish uchun qariyb 68 milliard
so‟mlik iste'mol kreditlari, yosh oilalarga uy - joy qurish va ularning shu boradagi
intilishlarini moliyaviy qo‟llab - quvvatlash maqsadida 346 milliard so‟mdan ortiq,
ya'ni o‟tgan yilga nisbatan 10 foiz ko‟p ipoteka kreditlari ajratilganini ta'kidlash
zarur"
1
dir.
2013-yilda aholi bandligini ta'minlash maqsadida 970 mingdan ortiq ish
o‟rinlari yaratildi. Ish o‟rinlarining 60 foizi qishloq hududlarida tashkil etilib, kasb
- hunar kollejlarini bitirgan 500 mingdan ziyod yigit - qizlarimiz ishga
joylashtrildi
2
.
"2013-yilda yurtimizda ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‟llab - quvvatlash
harajatlarining tarkibida 8984,6 milliard so‟m hajmidagi mablag‟lar ta'lim - tarbiya
sohasiga sarflanishi rejalashtirilgan bo‟lib, xarajatlarning asosiy qismini tashkil
etgan. Qishloq joylarda yakka tartibdagi uy - joylar qurishni hamkorlikda
moliyatirish uchun 374,7 milliard so‟m miqdorida mablag‟ sarflanishi ko‟zda
tutilgan"
3
.
Joriy yilda 300 mingga yaqin bola, jumladan, Orolbo‟yi hududidan 4 ming
500 nafar o‟uvchi hamda kam ta'minlangan oilalarga mansub 75 ming nafar
bolaning yozgi oromgohlarda imtiyozli dam olishi tashkil etilib, ularning
salomatligi mustahkamlandi.
"2012-yilda byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi va unga
tenglashtirilgan to‟lovlar miqdorini bosqichma - bosqich ko‟paytirish davom
ettirilib, ish haqini inflyatsiya darajasidan yuqori bo‟lgan miqdorda oshirish uchun
Davlat byudjetidan 1,3 trillion so‟m mablag‟ ajratildi. 2012 yilning 1 yanvaridan
1
Karimov I.A. Amalga oshirayotgan islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati qurish – yorug‟
kelajagimizning asosiy omilidir. O‟zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 21 yilligiga bag‟ishlangan tantanali
marosimdagi nutqi. – T., 2013.– 5-b.
2
Karimov I.A. “Mustaqillik – barcha ezgu reja va marralarimizning mustahkam mezonidir” risolasi – O‟zbekiston
Respublikasi davlat mustaqilligining yigirma ikki yilligiga bag‟ishlangan tantanali marosimdagi tabrik so‟zini
o‟rganish bo‟yicha o‟quv qo‟llanma. – T., 2013. – 54-b.
3
O‟sha manba. 59-b.
boshlab yagona ta'rif setkasini qayta ko‟rib chiqish va mehnatga haq to‟lashning
bazaviy darajasini birinchi razryad miqdorida belgilash amalga oshirildi"
1
.
Xulosa qilib aytganda Respublikamizda amalga oshirilayotgan islohotlar
natijasida mamlakat aholisining daromadlari va turmush darajasini yanada muttasil
oshirib borish, fuqarolarga ijtimoiy madadni kuchaytirish maqsadida har yili
byudjet muassasalari va tashkilotlari xodimlarining ish haqi, pensiyalar, stipendiya
hamda nafaqalar miqdori oshirib borilmoqda. Bundan tashqari so‟g‟liqni saqlash,
ta‟lim sohasini rivojlantirish, qishloqlarda yashash sharoitini yanada yaxshilash va
qulayliklar yaratish borasida ham ko‟plab ishlar amalga oshirilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |