|
1.1Vanadiyning inson tanasidagi ahamiyati.
Vanadiy bir necha bor ketma-ket topilganligi sababli ko’plab nomlarga ega.Dastlab, u o’zining g’ayrioddiy ranglarini to’ldirishi uchun “panxrom” deb ataldi,keyin elementda boy qizil rang ustunlik qilgani uchun “eritronium” deb o’zgartirildi.Yillar o’tishi bilan metal birikmalar paytida chiroyli rangga ega bo’lganligi sababli Norvegiya mifologiyasidan ma’buda Vanadis sharafiga o’zgartirildi.
Mikroelementni tuproq va suvda toppish mumkin, ammo magmatik va cho’kindi jinslar, shuningdek, temir rudalarida vanadiy ko’proq bo’ladi.
Metallning keng tarqalishiga qaramasdan, u sof shaklda hosil bo’lmaydi,lekin uning egalari ko’plab minerallardir.
Vanadiyning asosiy qiismi metallurgiya, atom energetikasi, kemasozlik, mashinasozlik,aviatsiya, shuningdek ,harbiy texnika ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Ammo kamroq ahamiyatga ega bo’lmagan iz element tibbiyotda va inson tanasida bo’lib chiqdi.Moddaning funksiyalari to’liq aniq bo’lmasada, turli olimlar metallni ko’proq yoki kamroq foydali deb hisoblashadi, ammo tadqiqotchilarning hech biri elementning inson individida ma’lum rol o’ynashini inkor etmaydi.
Vanadiyning insonning hayotiy jarayonlaridagi biologik roli hali ham o’rganilmoqda, ammo elementning ma’kum hayotiy funksiyalarida ishtirok etishi,uning foydalari turli yo’llar bilan namoyon bo’lishi aniq qayd etilgan.Vanadiy har bir organizmda mavjud bo’lib, bu uning organizmda mavjudligini ko’rsatadi.Organlarda oz miqdordagi moddalar mavjud bo’lsada, o’rtacha vazni taxminan 70 kg bo’lgan kattalar uchun atiga 0,11 bu miqdor tanani ta’minlash uchun yetarli.
Metallning konsenrtatsiyasi suyak to’qimasida , qonda,buyraklar, yurak, taloq,qalqonsimon bez va o’pka to’qimalarining hujayralarida joylashgan.Tugun joylashuviga ko’ra vanadiy yurak faoliyatini, uglevodalmashinuvini va suyak to’qimalarining metabolizmini tartibga solishda ishtirok etadi.
Mikroelementning qimmatli funksiyalari fagotsitlarni faollashtirishni o’z ichiga oladi-immun tizimining hujayralari, ular begona organizmlarni, viruslar, toksinlar,qobiliyatsiz hujayralar, bakteriyalarni.Elementning ta’siri ostida immunitet hujayralari tanani hujayra darajasida samaraliroq tozalaydi, shuningdek, yallig’lanish jarayonlari va infeksiyalarni yanada samarali aks ettiradi.
Mikroelement xolesterin ishlab chiqarishni vazifasini bajaradi,shu bilan yurakdagi miya va mushak to’qimalarining tomirlarining yaxshi shaklini saqlaydi va arteriyalardagi bosimni tartibga solidi,bu shubhasiz qon tomir va yurak kasalliklariga moyil bo’lgan odamlar uchun qimmatlidir.Bundan tashqari, ma’lumki, mikroelement yog’ kislotalarining ishlashini biroz hosil qiladi, yog’lar va lipidlar almashinuvini normallashtirishni ta’minlaydi.
Vanadiy ferment birikmalari uchun ham kerak bo’lib, organizm tomonidan talab qilinadigan xavfsiz tarzda so’riladi va sintezlanadi.Jarayonlarning tezlatuvchisi sifatida metal oksidlanish va waytarilish bilan bog’liq kimyoviy reaksiyalarda ishtirok etadi va gemoglabinning oksidlanishini oldini oladi.
Vanadiy tufayli jigar hujayralari ko’proq kislorodni o’zlashtiradi va fosfolip`idler tezroq oksidlanadi, bu qon shakariga ijobiy ta’sir qiladi.Aynan shu omil sifatida metal birikmalari ko’pincha diabetes mellitusda insulin bilan bir vaqtda qo’llaniladi.Kamdan kam hollarda insulindan butunlay voz kechish mumkin.
Gemoglabin mikropartikullarini sintez qilish v uni yanada barqarorlashtiris;
Fermentlarni ragʻbatlantirish orqali yuqori molekulyar organik moddalarni parchalash assimilyatsiya qilish;
Endokrin bezlar tizimida gormonlar biosintezi;
Kislorodning optimal dozalarini jigar tomonidan assimilyatsiya qilish;
Asab tuzilishidagi jarayonlarni nazorat qilish;
Suyak qoʻyimalarining,tishlarning shakllanishi;
Aterosklerozning oldini olish;
Kasmetalogiyada mikroelement gulga boy boʻlgan makkajoʻxori oʻsimligi ekstrakti shaklida qoʻllaniladi.Ekstrakt koʻpincha tonik, krem,uy qurilishi infuziyalari kabi kosmetikada qoʻllaniladi,ular koʻz qovoqlarining nozik terisi uchun,toshmalar koʻrinishidagi turli xil muammolarga duchor boʻlgan teri uchun ishlatiladi.
Vanadiy mikroelementining boshqa foydali moddalar bilan ijobiy munosabati birlashtirgan elementlarning tananing alohida joylariga yoki umuman sogʻlikka samaradorligini oshirishga yordam beradi, salbiy oʻzaro taʼsir maʼlum bir mahsulotning rolini tashkil qiladi.Ushbu boʻlinda biz metallning boshqa moddalar bilan baʼzi birikmalarini va bu tanada qanday namoyon boʻlishini koʻrib chiqamiz.
Ftor,selen va rux vanadiy borligida yaxshiroq soʻriladi va tavsiflangan moddaning oʻzi ushbu elementlar tufayli soʻriladi.Xromga boy ozuqa manbalari organizmdagi vanadiy miqdorini nazorat qilishga qodir,toksiklikni oldini oladi.
Mikroelement toʻgʻridan-toʻgʻri natriy,kalsiy,sirkoniy va kaliy bilan oʻzaro taʼsir qiladi,ular ham suyaklar,mushaklar va toʻqimalarini, shuningdektishlarni toʻldiradi.Sirkoniy metall bilan birgalikda oʻpka,buyraklar,yurak mushaklar qalqonsimon bez va taloqni qoʻllab-quvvatlaydi,ularni faoliyatini yaxshilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
