Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tillar kafedrasi

11-mavzu: Rasmiy uslubga xos xususiyatlar

Reja:

1. 
   Rasmiy idoraviy nutq uslubi.
   
2. 
   Fonetik va grammatik vositalarni tanlash .
   
3. 
   Rasmiy uslub tilining asosiy xususiyatlari.
   

Tayanch soʻz va iboralar: leksik, frazeologik, fonetik va grammatik vositalarni tanlash va ulardan foydalanish usullari, rasmiy uslub tilining asosiy xususiyati, aniqlik va ixchamlikdir, unda muayyan nutqiy qoliplar, kasb-hunar soʻzlari, atamalar.
Til birliklari va materialidan fikrni ifodalash maqsadida foydalanish jarayoni nutq sanaladi. Hayotning turli sohalari, turlicha nutq vaziyatlarida tildagi leksik, frazeologik, fonetik va grammatik vositalarni tanlash va ulardan foydalanish usullari ham har xil boʻladi. Shunga koʻra, nutqning quyidagi uslublari Oʻzaro farqlanadi: soʻzlashuv uslubi, rasmiy-idoraviy uslub, ilmiy uslub, publisislik uslub va badiiy uslub.
Rasmiy-idoraviy nutq uslubi jamiyatdagi ijtimoiy-huquqiy munosabatlar, davlat va davlatlararo rasmiy, siyosiy-iqtisodiy, madaniy aloqalar uchun xizmat qiluvchi uslubdir. Bu uslub hujjatchilik xarakteri bilan ajralib turadi. Shunga koʻra, yozma nutqning xizmatga doir bu turi davlat qonunlari, farmonlar, bayonotlar, shartnomalar, idora hujjatlari, e‘lonlar va boshqa rasmiy yozishmalar uslubi hisoblanadi. Rasmiy uslub tilining asosiy xususiyati aniqlik va ixchamlikdir, unda muayyan nutqiy qoliplar, kasb-hunar soʻzlari, atamalar, tayyor sintaktik qurilmalar keng Qoʻllanib, nutqning aniq va ravshan ifodalanishini ta‘minlaydi. Tayyor nutq qurilmalari (shu asosda: shunga ко‘rа; ma’lum qilamizki; ...ni e’tiborga olib;
...ga ко‘rа; ...biz, quyida imzo chekuvchilar, ...ga asosan (muvofiq); ...uchun, ...dan kelib chiqib; ...sharti bilan; ...berilsin, ...taqdirlansin kabi) hujjat matnining darak hikoya xarakterida boʻlishini, soʻzlarning bir ma‘noda ishlatilishini, badiiy-tasviriy
vositalarning boʻlmasliguii, fe‘lning majhullik va buyruq-istak shakllarining, qoʻshma gap turlarining keng Qoʻllanishini talab qiladi. Til materiali hujjatning turi va xarakteriga qarab tanlanadi.