Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika

I Шўъба
Республика олий ва ўрта махсус таълим тизимини
ривожлантиришнинг илмий-амалий асосларини яратиш,
таълим сифатини ошириш бўйича норматив-ҳуқуқий
базани такомиллаштириш
4
талаблари, ўқув режаларининг, унга мос фанларнинг ўқув машғулотлари лойиҳаланган ўқув адабиётларини яратиш лозимлигини кўрсатади.
Албатта, шуни эътироф этиш лозимки, “Таълим тизимимизни XXI
аср талабларига мослаштиришимиз, уни эгилувчан, замон билан ҳамнафас қилишимиз, кераксиз юклама ва тўсиқлардан халос қилишимиз
керак. Ўтган йилларда йўқотилганларни, қилинмаган ишларнинг ўрнини тўлдириш керак. «Ислоҳот» сўзини, менимча, шундай тушуниш
керак»[5]. Шундан келиб чиқиб, шуни таъкидлаш керак-ки 2019-2020-
ўқув йили учун “Олий таълим йўналишлари ва классификаторига мувофиқ, 4 та таълим соҳалари бўйича давлат таълим стандартлари, 45
та бакалавриат таълим йўналишлари ва 52 та магистратура мутахассисликларининг малака талаблари ҳамда ўқув режалари иқтисодиёт
тармоқларининг соҳа мутахассисларини жалб қилган ҳолда халқаро
тажрибалар асосида ишлаб чиқилди, тасдиқланди ва келишувдан ўтказилди ҳамда олий таълим муассасалари ўқув жараёнига жорий этилди.
Классификаторга мувофиқ яна 53 та бакалавриат таълим йўналишлари ва 93 та магистратура мутахассисликлари бўйича малака талаблари
ва ўқув режалари таянч олий таълим муассасаларида ташкил этилган
ижодий ишчи гуруҳлар томонидан халқаро тажрибилар асосида қайта
ишлаб чиқилмоқда. Кейинги 2 йилда мамлакатимизда жадал олиб борилган ислоҳотлар туфайли олий таълим муассасалар сони 114 тага,
шулардан 93 таси миллий олий таълим муассасалари ҳисобланалади, махсус сирқти, сиртқи ва кечки таълим йўлга қўйилди. Профессор-ўқитувчиларнинг ойлик маошларининг босқичма-босқич ошириб
борилиши, уларни таълимга оид бўлмаган ишларга жалб қилмаслик
мазкур ислоҳотларнинг бир кўриниши, холос.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги
“Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги ПФ-4947 сонли Фармони[2]да Республика таълим тизимини модернизациялаш ва ундаги ўқитиш жараёнини
такомиллаштириш устувор вазифалардан бири бўлиб, унинг ижроси
таъминлашга қаратилган Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2017 йил 20 апрелдаги “Олий таълим тизимини янада ривожлантириш
чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-2909 сонли [3] ва 2017 йил 27 июлдаги “Олий маълумотли мутахассислар тайёрлаш сифатини оширишда
иқтисодиёт соҳалари ва тармоқларининг иштирокини янада кенгайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-3151-сонли [4] Қарорлари
5
муҳим аҳамият касб этиб, мазкур ҳужжатлар асосида олий таълим
тизимини тубдан модернизация қилиш орқали тайёрланадиган мутахассислар ва олий малакали кадрларни жаҳон интеллектуал мулк бозорида юқори баҳоланишини кафолатловчи янги сифат даражасига кўтаришнинг 2017-2021 йилларга мўлжалланган комплекс дастури ишлаб
чиқилди. Мазкур дастур доирасида хорижий давлатларнинг университет ва институтларида юзлаб талабаларимизнинг ўқиши, ва аксинча,
мамлакатимиз ОТМларида нуфузли хорижий профессор-ўқитувчиларни ишлаши йўлга қўйилди. Бу ютуқлар асосан олий таълимни янгича
ташкилий шакллари ва йўналишларига тааллуқли бўлиб, таълим сифати ва самарадорлиги юксалтириш бўйича ҳали кўплаб муаммолар ўз
ечимини кутиб турибди.Жумладан, таълимни бошқаришнинг оптимал
усулларини ишлаб чиқиш, мақсадли молиялаштириш, профессор-ўқитувчилар малакасини оширишнинг янги шаклларини жорий қилиш,
талабалар билимини баҳолаш ва уни доимий мониторингини олиб бориш, таълим йўналишлари бўйича контракт маблағлар миқдорини аҳолининг даромадидан келиб чиққан ҳолда белгилаш ва ҳ.к.
Ўтказилган ислоҳотлар туфайли ўқитувчи шахсининг мавқеини
жамият олдида тикланиш жараёни бормоқда, уларнинг ойлик маошларини даврма-давр ошириш режалаштирилди, қабул кавоталари кескин
оширилди, университет ва институтларга муайян эркинликлар берилди ва берилиши кўзда тутилмоқда. Ўзбекистон ОТМларида йилма йил
қабул квоталарининг ошиб бориши шунга мос равишда бугунги ўзгарувчан таълим талабларига жавоб бера оладиган, шунингдек, мобиллик даражаси юқори бўлган профессор-ўқитувчилар контенгентини
шакллантиришни, уларни хорижий таълим ва илм-фан муассасалари,
мамлакат ишлаб чиқариш корхоналари билан узвий боғланишларини
мустаҳкамлаш каби ҳолатларни инобатга олиш лозим бўлади.
Жадал ривожланиб бораётган таълим тизими, илм-фан ва технологиялар мутлоқа бошқача мутахассисни тайёрлашни давлат ва жамият олдига вазифа қилиб қўймоқда. Бу эса дунё меҳнат бозорида
рақобатбардош, интеллектуал салоҳияти ва профессионаллик даражаси юқори мутахассис-кадрни тайёрлашни, ва бу мутахассис касбий
маҳоратидан ташқари хорижий тилларни ва замонавий компьютер
технологияларини яхши ўзлаштирган бўлишини талаб қилади. Давлатимиз раҳбари томонидан мактабгача ва бошланғич таълимга ва
умуман таълим тизимига эътиборнинг кучайтирилиши жамиятимиз
6
нинг ҳар бир фуқаросидан, айниқса, таълим ва илм-фанга масъуллардан, боғча мураббийсидан тортиб, мактабдаги муаллимлар, олий
мактабдаги профессор-ўқитувчилардан ижтимоий онги, тафаккури
юқори, ватанга содиқ ёшларни тарбиялаш масаласига ўта жиддий ёндашишни тақозо этади.
Ўзбекистон бугунги кунда дунёдаги барча давлатлар орасида такомиллашган таълим тизими билан ўз мақеига эга бўлиб келмоқда.
Кейинги йилларда давлат бошқарув тизими таълим тизимининг янада
ривожлантириш ва такомиллаштиришга алоҳида эътибор қаратмоқда.
Таълим ҳар бир давлатнинг ўзига хос бўлган муҳим инфраструктураси эканлигидан келиб чиқиб, уни ҳеч бир давлатда тўлалигича бозор
муносабатлари назоратига топшириб қўйилмайди. Демографик жипслашиши ва кучли худудий ўқув-илмий тизимнинг ривожлантирилиши истиқбол учун режалаштирилаётган стратегик вазифа ҳисобланиб,
ечими мақсадли давлат дастурларида акс этган қўшимча бозор механизмларининг киритилиши орқали олиб борилади.
Замонавий инфраструктура тизимини яратиш иқтисодиётнинг барча тармоқларида долзарб вазифа бўлиб қолмоқда. У инсон ресурсларини капитализацияси билан боғлиқ бўлиб, таълим ва кадрлар тайёрлаш соҳасида ҳам муҳим ўринни эгаллайди. Бундай инфраструктура
нафақат Ўзбекистон таълимини жаҳон таълим тизимига уйғунлашуви, балки таълим муҳитидан ташқари жараёнларга “қўшилишини”,
яъни сиёсат, ижтимоий ривожланиш, иқтисод, хўжалик юритиш каби
соҳаларда ўқитиш, тайёрлаш, таълим бериш ва тарбиялаш орқали тенг
хуқуққа эга бўлишини таъминлаши кеарак
Ўзбекистон учун бугунги умумий илмий фараз қайд этилган инфраструктурани яратишни бошлаш, яъни бундай инфраструктурани
“бошланғич босқичда”да бажарилиши назарда тутилаётган модулни
таҳлил қилиш ва лойиҳалаш, таълим ва мутахассислар тайёрлашнинг
меҳнат бозори билан алоқаси, таълим ва кадрлар тайёрлаш жараёнлари хулосаларини инобатга олишдан иборат. Таълим инфраструктураси
тизими бакалавриат ва магистратура таълими тизимининг ҳамжиҳатлигида таҳлил қилиниши керак. Чунки айнан шу босқичда таълимга
иқтисодиёт тармоқларидан бериладиган буюртмалар шаклланиб, янги
ишчи ўринларига талаблар аниқланади. Янги фаолият намуналари асосида аввал “мутахассис модели” деб номланган мутахассис билимига
бўлган талаблар аниқланади ва белгиланади.
7
Шу билан бир қаторда, базордаги талабни қондириш мақсадида
“қўштирноқ ичидаги таълим муассасаларини” давлат аттестациясидан
ўтказиш ва таълим сифати назоратини ташкил этиш ҳам муаммолидир.
Бу ўринда ҳам давлат ҳам нодавлат таълим муассасалари рейтингини
мустақил экспертлар томонидан баҳолашни ташкил этиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Агар шундай тартибга амал қилинмаса, асосланмаган аттестация натижалари ёки таълим муассасаларида порахўрликка йўл қўйиш каби нохуш ҳолатларнинг рўй бериши натижасида
таълим муассасалари ёпилиши ёки улар хизмат фаолияти чекланиши
мумкин. Таклиф этилаётган хулосалар аввало бугунги кунда таълим
тизимини баҳолаш мезонларида камчиликлар борлигига диққатни қаратади. Чунки ўтган ўн йил давомида олий таълим муассасалари ўз-ўзларини баҳолашлари натижасида бирорта ҳам таълим муассасаси ўз
фаолиятини тўхтатмаган.
Олий таълим тизимига бўлган талабни таъминлашга, фақатгина
уни республика даражасида муайян чегарага солибгина эришиш мумкин. Бунда давлат ташкилотларининг талабларига кўра ҳуқуқийлик
асосида олий таълим муассасалари мустақиллигини таъминлашнинг
йўлларини излаш керак бўлади. Қайд этилган усулдан таълим олишга
интилган барча ёшдаги шахсларга пулли таълим хизмати кўрсатиш билан бир қаторда, олий таълим муассасаси қонунчиликда рухсат этилган барча тижорат шаклига асосланиб, тўғридан-тўғри билим беришлари ёки илмий изланиш фаолиятини олиб боришни таъминлашлари
мумкин бўлади.