Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi denov tadbirkorlik va pedagogika instituti

PLATONNING IQTISODIY QARASHLARI

• «Qonunlar» asarida Platon boshqa bir loyihani tavsiya etadi va unda davlat ta‘minotida bo’lgan, ya‘ni yuqori toifali «fuqarolarning» moddiy ta‘minoti to’g’risidagi oldin ilgari surilgan g’oyalar rivojlantirilgan. Bu yerda faylasuf tenglik tamoyilida jamiyat tuzilishining ayrim ijtimoiyiqtisodiy unsurlarning tavsifini boshqalardan oldin ko’ra bilgan. Xususan, barcha fuqarolar Platon fikricha, ideal davlatda (qur‘a bo’yicha) uy-joy, yer olishlari mumkin. Buning ustiga yer faqat unga egalik qilish va undan foydalanish huquqi bilan (ya‘ni to’la bo’lmagan mulk huquqi) berilgan bo’lsa ham, uni olgan kishi keyinchalik bolalarining biriga aynan shu shart bilan meros qoldirish imkoniyatiga ega bo’lgan. Fuqarolar umumiy mulkining qimmati to’rt martadan ko’p farq qilmasligi kerak. Platonning har ikkala loyihasida o’xshashlik mavjud: davlatni boshqaruv apparati (birinchi loyihada) va fuqarolar (ikkinchi loyihada) oltin va kumushga ega bo’lishlari va sudxo’rlik bilan shug’ullanishlari mumkin emas. U xuddi Ksenofontga o’xshab dehqonchilikni iqtisodiyotdagi asosiy tarmoq, deb hisobladi, hunarmandchilik va savdoni jamiyatda uncha e‘tiborli bo’lmagan mashg’ulotlar turiga kiritdi. Antik iqtisodiy fikrlar tarixida Platon birinchilardan bo’lib bahoning asosi va darajasi to’g’risidagi savolni o’rtaga tashladi. Uning fikricha, baho davlat hokimiyati tomondan tartibga solinib turilishi kerak, bundan tashqari asos sifatida shunday baho olinishi kerakki, u o’rtacha foyda olishni ta‘minlasin.

Aristotelning iqtisodiy qarashlari

• Antik dunyodagi iqtisodiy fikrlarning yirik namoyondalaridan biri Aristotel (m.av. 384–322) hisoblanadi. O’z mamlakatida shakllangan naturalxo’jalik munosabatlarini himoya qilgan bu qadimgi yunon mutafakkiri boshqa zamondoshlariga qaraganda iqtisodiy muammolarga chuqurroq kirib borishga muvaffaq bo’lgan. Uning iqtisodiy masalalar bo’yicha fikr yuritgan asosiy asarlari «Nikomaxova etikasi» va «Siyosat» hisoblanadi. Bu yerda Aristotel xuddi Platonga o’xshab ideal davlat loyihasini ilgari suradi.