Oliy va oʻrta maxsus ta’lim

Intensiv ish haftasi, oʻzgaruvchan vaqt va ishni boʻlishish. Buyuk Britaniyadagi soʻnggi iqtisodiy inqiroz vaqtida KPMG auditorlik kompaniyasi oʻz xarajatlarini qisqartirishiga toʻgʻri keldi. Buning uchun esa kompaniya oʻzgaruvchan ish vaqtlarini joriy qilishni taklif etdi. Kompaniyaning Flexible Futures dasturi ishchilarga quyidagi variantlardan birini tanlashni taklif qildi:
20 foiz kamroq ish haqi bilan haftasiga 4 kun ishlash, 2 haftadan 12 haftagicha ish haqining 30 foizini olish bilan mehnat ta’tiliga chiqish; bu variantlarning har ikkisi; yoki oʻzlarining doimiy ish tartiblarini saqlab qolish. Britaniyaning 8 dan koʻproq ishchilari haftadagi ish kunlarini qisqartirishga rozidirlar. “Koʻplab ishchilar oʻzgaruvchan ish vaqtlarini tanlaganligi tufayli, KPMG kompaniyasi ish haqi uchun harajatlarni 10 gacha qisqartirishga muvaffaq boʻldi”. Natijalarning eng yaxshisi shu boʻldiki, KPMG ishchilarni ishdan boʻshatishiga toʻgʻri kelmadi.KPMG kompaniyasi oʻzining audit, soliq va konsultativ xizmatlar koʻrsatuvchi firmasi orqali oʻzgaruvchan ish vaqtlarini butun dunyoga tarqatdi. Kompaniyaning Britaniyadagi ishchilari qisqartirilgan ish haftasi, ishni boʻlishish, uydan turib ishlash sharoitini ma’qul koʻrishadi. Olib borilgan tadqiqotlarga koʻra, hozirda oʻzgaruvchan ish vaqtlarini taklif qilish juda muhimdir, chunki bunda ishchilar oʻzlarining ishi va shaxsiy hayotini bir muvozanatga keltirib oladilar. Ishchilar oʻz erkini taqdim qilgan holda, kompaniya eng yaxshi mutaxassislarni saralab olish imkoniyatiga ega boʻldi.

Mazkur misolda koʻrsatilganidek, ba’zi hollarda tashkilotlarda ishchilarning ish vaqtlarini oʻzgartirish ehtiyoji tugʻulib qoladi. Bunday yondashuvning bir echimi intensiv ish haftasidir, bunda ishchilar kuniga koʻproq soat, ammo haftasiga kamroq kun ishlashadi. Buning uchun eng yaxshi misol 4 kun 10 soatdan ishlashdir.Energiya uchun xarajatlarni tejash maqsadida esa juma kunlari ofislar yopib qoʻyiladi.Bir yil mobaynida ishlangan4 kunlik ish haftasidan keyin, xisob kitoblarga qaraganda, energiya uchun xarajatlar 13 foizga qisqargan, ishchilar esa yoqilgʻi narxlaridan 6 million dollar tejab qolishgan. Yana boshqa bir yoʻl esa oʻzgaruvchan ish vaqtini joriy qilishdir. Bunda ishchilar haftasiga belgilangan ish vaqtini ishlashlari kerak boʻladi, ammo ular oʻz vaqtlarini oʻzlari belgilashlari mumkin boʻladi.Odatda, bunday sharoitlarda ishchilardan ma’lum bir vaqt mobaynida barcha ishchilarning toʻplanishi ham belgilanadi, ammo ishni boshlash, tugatish va tushlik vaqtlarini ishchilarning oʻzlari belgilaydilar. Family and Work Institute ning olib borgan tadqiqotlariga qaraganda, 81 foiz kompaniyalar oʻzlarining ishchilariga oʻzgarib turuvchi ish haftasini taklif qilmoqchilar.Watson Wyatt tomonidan olib borilgan izlanishlarga qaraganda, oʻrta va yirik kompaniyalar uchun oʻzgaruvchan ish vaqtlari eng asosiy taklifdir.

Buyuk Britaniyada, Makdonalds kompaniyasi oʻz restoranlarida xodimlarning yoʻq boʻlib qolmasligini ta’minlash uchun noodatiy eksperimentni sinab koʻrmoqda. Family Contract deb ataluvchi bu tizimda, bir oilaga kiruvchi ishchilar bir-birlarining ish oʻrinlarini menejerlardan soʻrab oʻtirmasdan almashtirishlari mumkin. Ish vaqtini bunday oʻzgartirish ish boʻlishish deb ataladi. Bunda 2 yoki undan koʻproq ishchilar bir toʻliq ishni oʻzaro boʻlib oladilar. Garchi bunday mexanizm odatda yuqori kvalifikatsiya talab qilmaydigan ishlar uchun xos boʻlsa- da, boshqa tashkilotlar bu mexanizmni ishlamoqchi boʻlgan, ammo toʻliq stavkada ishlashni xohlamaydigan insonlarga taklif qilishi mumkin. Masalan, Ernts&Young kompaniyasi ishchilari turli xil ish vaqtlaridan oʻzlari uchun eng ma’qulini tanlab olishlari mumkin. Bundan tashqari, koʻpchilik kompaniyalar iqtisodiy inqiroz vaqtlarida ishchilarni oʻz ish oʻrinlarida olib qolish maqsadida, ish boʻlishish mexanizmini taklif qilganlar.²²