Oliy va o‘rta maxsus ta’lim

tahlili

2. 
   Aksiyadorlik jamiyatlari dividend siyosatining amaldagi holati
   

Amaldagi tartibga ko‘ra, AJlari moliya yilining birinchi choragi, yarim

yilligi, to‘qqiz oyi natijalariga ko‘ra va (yoki) moliyaviy yil natijalariga ko‘ra joylashtirilgan aksiyalar bo‘yicha dividendlar to‘lash to‘g‘risida qaror qabul qilishga haqli. Shundan kelib chiqqan holda “Xorazm shakar” qo‘shma korxonasi AJ misolida dividend tahlilini ko‘rib chiqamiz (16.1-jadval).
16.1-jadval

“Xorazm shakar” qo‘shma korxonasi AJ tomonidan e’lon qilingan dividendlar haqida ma’lumot

№	Oddiy aksiya bo‘yicha		Aksiyalar umumiy soni	Dividend to‘lash to‘g‘risidagi qaror qaysi davr yakuniga ko‘ra	Dividend to‘lash tugallanis hi	Umumiy divide nd miqdo ri
	So‘mda	Aksiya daromadlili gi, foizda
1	13	135,2	14200	moliya yili	21.02.20	192003880
	521,40		00		14	00
2	9498,7	94,98	14200	1-chorak	23.06.20	134881540
			00		14	00
3	3	63,69	28400	moliya yili	25.04.20	904528640
	184,96		00		15	0
4	5056,1	101,12	28400	yarim yillik	20.09.20	143595512
	8		00		15	00
5	3065,2	61,3	28400	9 oylik	21.12.20	870522480
	2		00		15	0

1-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, “Xorazm shakar” qo‘shma korxonasi AJi tomonidan 2014 moliya yilida 1,42 mln dona oddiy aksiya bo‘yicha ikki marta va 2015 moliya yilida esa 2,84 mln dona oddiy aksiya bo‘yicha 3 marta dividend to‘lovlari amalga oshirilgan. AJi imtiyozli aksiyalar muomalaga chiqarmagan. Bunda aksiyalar soni o‘zgarishi amaldagi qonunchilik asosida aksiyalar nominal bahosi bo‘yicha belgilab qo‘yilgan maksimal qiymatdan kelib

chiqqan holda aksiyalarni maydalash hisobiga yuz bergan va va bugungi kunda AJi aksiyasi nominal bahosi 5000 so‘mni tashkil etadi. Jadvalda keltirilgan aksiya
daromadliligi ko‘rsatkichi e’lon qilingan dividend miqdorining aksiya nominaliga nisbatan foizda aniqlangan bo‘lib, mazkur ko‘rsatkich qo‘shma korxonada dividend miqdori ancha yuqoriligini ko‘rsatib turibdi.
Rivojlangan mamlakatlarda dividendlarni to‘lash aniq sanalar bo‘yicha quyidagi bosqichlar asosida amalga oshiriladi (16.2-rasm):

15 yanvar, Payshan ba Dividendlarni e’lon qilish vaqti		28 yanvar, Chorshan ba Eks-dividend yoki reestr yopilish sanasi

16.2-rasm. Xalqaro amaliyotda dividend to‘lash jarayoni sxemasi

Bunda dividendlarni e’lon qilish vaqti aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi qarori asosida direktorlar kengashi tomonidan dividend summasi va to‘lash muddatlari belgilanish vaqtini o‘zida aks ettiradi. Eks-dividend yoki reestr yopilish sanasi qaysi sanadagi reestr bo‘yicha dividend to‘lanishinishi anglatadi va bu sanada odatda, aksiyalar kursi e’lon qilingan dividend miqdoriga kamayadi. Registratsiyadan o‘tish sanasiga qadar aksiyadorlar ro‘yxatdan o‘tishi lozim bo‘ladi va dividendlarni to‘lash sanasida esa registratsiyadan o‘tgan aksiyadorlarga dividend cheklari yuboriladi.

Milliy amaliyotda esa dividend to‘lash jarayoni quyidagi ketma-ketlik asosida tashkil etiladi (16.3-rasm).

20.10.2015 yil Reestr shakllantiris h sanasi		23.10.2015 yil Dividend e’lon qilish sanasi

16.3-rasm. “Xorazm shakar” qo‘shma korxonasi aksiyadorlik jamiyati misolida dividend to‘lash jarayoni bosqichlari

Bunda reestr aksiyadorlar umumiy yig‘ilishidan uch ish kuni oldin tuziladi va aynan shu reestrga kiritilgan aksiyadorlarga dividend to‘lanishi milliy qonunchilikda belgilab qo‘yilgan. Dividend to‘lash to‘g‘risidagi umumiy yig‘ilish qarori qabul qilinishi dividend e’lon qilinganligini anglatadi va qarorda dividend to‘lashning boshlanish va tugallanish sanalarini belgilash shart. Fikrimizcha, dividend to‘lash jarayonini ketma-ketligini xalqaro tajaribaga uyg‘unlashtirish lozim.
AJlari to‘lanadigan dividendlar miqdori to‘g‘risidagi ma’lumotlarni Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish va muvofiqlashtirish markazi va jamiyatning rasmiy vebsaytlarida qonun hujjatlarida belgilangan muddatlarda 16- muhim fakt sifatida e’lon qilib boradi. Quyida 2014-2015 yillarda Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish va muvofiqlashtirish markazi vebsaytida e’lon qilingan AJlari dividend to‘lovlari tahlilini tarmoqlar kesimida keltirib o‘tamiz.