Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

bloklar
ga yig’iladi. Ushbu bloklarning vaqt 
bo’yicha to’g’ri ketma-ketlikda tuzilishi esa 
blokcheyn (bloklar zanjiri)
texnologiyasini yuzaga keltiradi, masalan: 
Har bir ishtirokchi o’zi amalga oshiradigan tranzaktsiyani ommaviy kalit 
va mahfiy kaliti orqali amalga oshirilishi ko’zda tutiladi. Ommaviy kalit 
orqali bo’ladigan harakatlar va tranzaktsiyalar umumiy tizimda barcha 

---

46 
ishtirokchilar tomonidan qayd etilib boriladi. Mahfiy (
yopiq
) kalit orqali 
kelib tushgan pul mablag’lari tasdiqlanadi. Bu tranzaktsiyalarni amalga 
oshirish va umuman boshqa har bir tranzaktsiyani ishlov bergan xolda saqlab 
olish uchun zamonaviy yuqori ko’rsatgichli parametrlarga ega bo’lgan (
video 
karta ishlov berish tezligi va protsessor takt chastotasi o’ta yuqori bo’lgan
) 
komp’yuterlar va tezkor internet aloqasi bo’lishi talab etiladi. Tizim to’liq 
kuchlanishda ishlashi uchun esa komp’yuterlar ko’proq energiya sarfini talab 
etadi. Ushbu harajatlarni sarflash orqali ishtirokchilar rag’batlantirish sifatida
yangi kriptovalyuta (
bitkoin, efirium, laytkoin va boshqalar
) yoki oddiy 
pullarda komission haq olish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Ishtirokchilar soni 
qanchalik ko’paygani sari kriptovalyuta tangalarini olish ham shunchalik 
qiyinlashib boraveradi. Xuddi shuning uchun ham kriptovalyuta tangalarini 
qo’lga kiritishni oltin qazib olingani singari – 
Mayning
qilish deb 
nomlangan. Xozirgi davrga kelib, maining qilish uchun katta-katta inshootlar 
va binolardan foydalangan xolda doimiy ravishda ishlab turuvchi yirik 
serverlardan iborat “
Mayning fermalari
” tashkil qilingan. Kim avvalroq shu 
ishga qo’l urgan bo’lsa, hozirda barcha harajatlarni qoplagan xolda, bir necha 
million dollarlik daromadga ega bo’lgan. Ammo bu amalni kechroq 
boshlaganlarda harajatlar hali qoplanmagan.

---

47 
Yuqorida 
kriptovalyutalar 
orqali 
amalga 
oshirladigan 
to’lovlarning 
xususiyatlari haqida ma’lumotlar berildi. Endi esa nima uchun ularning 
(
bitkoin, laytkoin, efirium va boshqalarning
) qiymati so’nggi vaqtlarda 
yuqori sur’atlar bilan oshayotgani haqida ma’lumotlar keltiramiz. Aslida 
kriptovalyuta tangalarini yaratish uchun sarflanadigan harajatlar unchaik 
katta emas, biroq, foydali qazilmalar yohud heftni qazib olishdagi tashkilotlar 
ko’payishi va ushbu zahiralarning kamyob topilishi bois narxi oshgani kabi
bitkoinni ham mayning orqali hosil qilish murakkablashgan holatda butun 
boshli mayning fermalaridagi bir necha kunlik to’xtovsiz amaliyot natijasida 
bor-yo’gi bir nechta bitkion hosil bo’layotgani hamda bitkoinlar maksimal 
soni chegaralangani (21 million) narxning ko’tarilishiga sabab bo’lmoqda. 
Biroq narxlar ko’tarilishiga bundan boshqa sabablar ham mavjud. Eng asosiy 
sabablardan biri bitkoinni Xitoy, Yaponiya va Januviy Koreya singari 
rivojlangan davlatlar rasman to’lov vositasi sifatida qabul qilayotgani bitkoin 
tangalarga nisbatan talabni o’ta kuchaytirib, uning narxi 2017 yilning o’zida 
998 AQSH dollaridan salkam 20000 AQSH dollarigacha o’sdi (850 foiz). 
Shuning uchun ham dunyoning yetakchi birjalari va yirik banklari bitkoin 
savdosini treyding tizimida yo’lga qo’ymoqdalar. Garchi kriptovalyutalar 
bozorining gurkirab rivojlanishi butun jahon moliy-iqtisodiy tizimiga katta 
ta’sir qilgan xolda mavjud tizimning yo’q bo’lib ketishiga sabab bo’lishi 
mumkin bo’lsada, ayni paytda katta daromad ko’rish istagida bo’lgan 
investorlar bitkoinlar bozorining rivojlanishidan manfaatdor bo’lmoqdalar. 
Shuningdek, kriptovalyutalar bozorining gurkirab rivojlanishidan eng ko’p 
manfaatdor 
insonlar 
– yashirin iqtisodiyotda faoliyat yurituvchi 
investorlardir. Shu va shu kabi faktorlar oqibatida hozirgi davrda bir qancha 
iqtisodiyoti rivojlangan davlatlar bitkoin orqali turli noqonuniy va jinoiy 
faoliyatlarning rivojlanib ketishining oldini olish maqsadida kriptovalyutalari 
(
shu jumladan, bitkoinni ham
) to’lov vositasi sifatida qabul qilishga 
shoshilishmayaptilar. Bitkoinni harid qilish masalasiga to’xtaladigan bo’lsak, 
hozirgi vaqtda uni bir necha maxsus birjalar va bitkoin egalaridan 

---

48 
(ishtirokchilardan
) to’g’ridan-to’g’ri sotib olishning bir qancha usullari 
mavjuddir. Bu savdoda bitkoinning joriy qiymati ishtirokchilar orasida o’zaro 
kelishilgan xolda aniqlaniladi. Agar savdo birjalar orqali amalga oshiri lgan 
bo’lsa, u xolda to’lovlar halqaro