Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Etherium
yoki 
Efir
hisoblanadi. 
Kiptovalyutalar bozorining rivojlanishini 2000 yillar boshida ro’y bergan 
“dotcom” lar bo’yicha katta qiziqish va uning nima bilan tugagani bilan ham 
solishtirishimiz mumkin. O’sha davrda domen ismlari 
.com
bilan tugaydigan 
texnologik kompaniyalar aktsiyalariga juda katta qiziqish kuzatilgani tufayli, 
birjalarda zamonaviy nomlar bilan atalgan, 
.com
domen nomi bilan tugaydigan, 
ammo amalda mavjud bo’lmagan kompaniyalarning aktsiyalari faol sotila 
boshlandi. 
Bu 
firibgarlik 
ma’lum 
bo’lib 
qolganidan so’ng, dotcom 
kompaniyalarning aktsiyalari juda ham tushib ketdi va ko’pgina kompaniyalar 
buning oqibatida xonavayron bo’ldilar. 
CoinMarketCap
saytining ma’lumotlariga 
ko’ra, xozirgi paytda internetda 900 ga yaqin raqamli kriptovalyutalar mavjud. Bu 
bozorda yangi ishtirokchilar deyarli har kuni paydo bo’layaptilar va ularning 
barchasi ham yaxshi o’ylab tuzilgan bizner-rejaga ega yoki ular firibgar emas deb 
aniq aytib bo’lmaydi. Ularning bankrot bo’lishi butun kriptografiya bozorining 
tushkunlikka uchrashiga olib kelishi mumkin. Ya’ni, sun’iy kriptovalyutalarning 
inqirozi o’z ortidan bitkoin, laytkoin va efiriumlarning ham inqiroziga sabab 
bo’lishi mumkin. Lekin shuni ham aytish kerakki, kriptovalyutalar uchun yana 
katta bir havf davlat tomonidan ham kelishi mumkin va muqarrar. Moliyaviy 
analitik Djeyms Daymonning aytishicha, “
Valyuta bu davlat tomonidan birinchi 
navbatda yaratiladigan narsadir. Davlat esa valyuta aylanishini markaziy bank 
yordamida nazorat qiladi. Undan tashqari, davlat kim valyutaga egalik qilayapti, 
u qaerda turibdi va nimalarga sarf qilinishini bilishni istaydi”
. 
Xuddi shuning 
uchun ham Xitoy kriptovalyuta birjalarini yopayapti. Kriptovalyutalar qanchalik 

---

124 
ko’p bo’lsa, davlat shunchalik faolroq uni nazorat qilishni xoxlaydi. Xozircha 
kriptovalyutalar yangilik bo’lgani uchun davlat undan foydalanishga chidab 
turibdi, ammo undan biror kimsa yoki tashkilot zarar ko’rgani aniqlansa yoki 
kimdir undan noqonuniy amallar uchun foydalansa, davlat shu zahoti uni yopib 
qo’yadi
”. Masalan, 2015 yilda Rossiya moliya vazirligi “
pul surrogati
” 
chiqarganlar va uni sotishga uringanlarni yetti yilgacha qamoq jazosi bilan 
jazolashni taklif qildi. Pul surrogati termini kriptovalyutalarga ham tegishlidir.