Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Chronopay
kompaniyasining 
R&
D-bo’limi boshlig’i 
Dmitriy Artimovich
quyidagi fikrni bildiradi: “
Bitkoin uni dollar yoki boshqa turdagi valyutaga 
almashtirish mumkin bo’lmgagani qadar mavjud bo’ladi. Hech qanday mamlakat 
o’z moliyaviy tizimini qandaydir tushunarsiz valyuta ixtiyoriga berib qo’ymaydi. 
Chunki bitkoinning rivojlanishi bir qancha savollarni yuzaga keltiradi: Kim bu 
ishni moliyalasjtirgan? Kim birinchi marta kriptovalyuta almashtirish punktlarini 
tashkil qilgan? Kriptovalyutalar ko’proq kimning qiziqish va intilishlariga mos 
keladi? Kriptovalyutalar kimlarning maqsadlarini amalga oshirish uchun xizmat 
qiladi? va xakazolar. Boshqa tomondan qaraganda, jahondagi ko’pchilik 
moliyaviy oqimlarni mahsus hizmatlar nazorat qilishga intiladilar. Shuning uchun 
ham kriptovalyutalar tizimi o’z-o’zidan paydo bo’lgan degan fikrga ishonish qiyin. 
Balki uni g’arb mahsus hizmatlari tashkil qilib, uni qandaydir usulda nazorat 
qilish va boshqarish mexanizmini ham ishlab chiqqan bo’lsalar ajab emas
”. Lekin 
CyberFund
blokcheyn platformasini ishlab chiqqan dasturchi Valeriy Litvin bu 
borada boshqacha fikrni bildiradi: “
Binkoinni mahsus xizmatlar ishlab chiqqan va 
uni bekdoor (tizimni izdan chiqarish imkoniyati) bilan ta’minlaganlar degan fikr 
dunyo miqyosidagi fitna nazariyasi kabi asosga ega emas, chunki blokcheyn 
loyihalarning bacha kodlari ochiq va ularni istalgan inson (yoki tashkilot) istalgan 
paytda tekshirib audit qilishi mumkin. Undan tashqari, xuddi bitkoin singari 
boshqa turdagi kriptovalyutalar ham paydo bo’layapti va ular ham blokcheyn 
texnologiyasi asosida yaratilgan. Ular bitkoinga nibatan ancha katta bo’lgan 
anonimlilik darajasiga ega bo’lishlari mumkin
”. Ammo dunyodagi yirik va 
ko’zga ko’ringan moliyachilarning kriptovalyutalar bo’yicha turli-tuman 

---

127 
munozaralariga qaramay, raqamli kriptovalyutalar borgan sari ko’proq jahon 
iqtisodiyotiga ta’sir qilayaptilar va ularga bo’lgan investitsiyalar miqdori kun sayin 
ortmoqda. Nima uchun kriptovalyutalar kursi juda tez o’zgaradi va unga egalik 
qilishda tavakkalchilik miqdori juda ham katta miqdorda degan savolga 
quyidagicha 
javob 
berish 
mumkin. 
Moliyaviy 
ekspertlarning 
fikricha, 
kriptovalyutalarning ortida real iqtisodiyot, tovar va xizmatlar harakati, kapital 
harakati, to’lov qobiliyati pariteti kabilar turmaydi, xuddi shu tufayli ham 
kriptovalyutalar ularni boshqarish bo’yicha yangiliklar va shu kabi boshqacha 
stress faktorlarga juda ham sezgirdirlar. Shu tufayli turli mamlakatlarda 
kriptovalyutalarga turlicha yondoshuv mavjud: Ba’zi mamlakatlarda ular umuman 
nazorat qilinmaydilar, boshqalarida esa kriptovalyutalar allaqachon to’lov vositasi 
sifatida ishlatiladilar. Bu yo’nalishda umumjahon qonunlari paydo bo’lishi ham 
ehtimoldan holi emas. Kriptovalyutalar bozorining kelajakdagi xolatiga nazar 
solsak, bu bozorda tavakkalchilik xali-hanuz ancha yuqori bo’ladi. Shuning uchun 
ham uzoq va qisqa muddatli perspektivalarda ko’tarilish va pasayishga tayyor 
bo’lgan investorlargagina bu bozorda o’ynash tavsiya etiladi. 
И 
Quyida nima sababli kriptovalyutalar kursi tez-tez va shiddatli tarzda 
o’zgarishining yana boshqa bir qancha sabablari keltiriladi: Bularning birinchisiga 
xuddi oddiy pullar va qimmatli qog’ozlar bozorida bo’lgani kabi “ruhiy” 
faktorlarni kiritishimiz mumkin. Masalan, investorlarni kutish, talabning 
vaqtinchalik ko’payib ketishi, talab o’sishining sekinlashuvi, juda tez o’sishdan 
so’ng charchoqlik xolati kabilar. Kriptovalyutalar bozorining boshqa turdagi 
aktivlar bozoridan asosiy farqi uning iqtisodiyot bilan uzviy bog’liq emasligidir. 
Mamlakatlar iqtisodiy hayotiga bitkoinlar kursining o’sishi yoki kamayishi 
xozircha ta’sir qilmaydi. Aksincha, dollar kursi tebranishi yoki neft narxi 
o’zgarishi iqtisodiyotga katta ta’sir ko’rsatadi. Ikkinchi sabab, kriptovalyutalarning 
yangi raqamli valuta turiga mansubligidir. Ko’pchilik uning nimaligini juda yaxshi 
tushunmaganligi uchun informatsion o’yinlar vositasida kriptovalyutalar kursini 
ko’tarish yoki tushirib yuborish mumkin. Bunda ommaviy axborot vositalari va 
ijtimoiy tarmoqlar katta ahamiyatga ega. Internetdagi qandaydir yangilik uning 

---

128 
kursini tushirsa, boshqasi kursni ko’tarib yuboradi. Bu boradagi ko’pchilik 
ma’lumotlarni tekshirishning o’zi ham katta muammodir. Uchichi sabab sifatida 
kriptovalyuta dastur kodining yangilanishini (
hardfork
) keltirish mumkin. Kurs 
ma’lum maksimal darajaga yetgandan so’ng oldi-sotti vaqtincha to’xtatilishi 
mumkin, ammo bu umumiy xolatga katta ta’sir ko’rsatadi. Bitkoinning kursi juda 
ham o’zgaruvchan (
volatil)
bo’lgani uchun yirik investorlarning savdoga 
aralashuvi kursni anchagina o’zgarishiga olib keladi. Bu esa bitkoin puffagi xali bir 
necha bor kattalashishi va kichiklashishi mumkinligini anglatadi. Bitkoin kursi 
qachon stabillashishini xozircha hech kim bashorat qila olmaydi, shuning uchun 
bitkoin egalariga sabr qilish tavsiy etiladi.
Qaysi kriptovalyutani sotib olish kerak va qaysisini sotish kerak degan 
savolga javob berish ham juda murakkab masala. Ammo hozirgi sharoitlarni 
hisobga olgan xolda bitkoindan voz kechish ham unchalik to’g’ri bo’lmas. Negaki 
xozirgi paytda investorlar unga juda qattiq ishonadilar. Bitkoinga bo’lgan ishonch