Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

RC4
va 
DES 
(3DES, DESx)
algoritmlarining turli variantlarini ko’satish mumkin. 
IDEA
algoritmi esa konfidentsal bo’lib, AQSH xukumati tomonidan ishlab 
chiqilgan va uning qandayligi hech kimga hech qachon ma’lum qilinmaydi. 
Yuqoridagi algoritmlarda kalit – ma’lumot almashinish haqida o’zaro 
kelishayotgan tomonlargagina ma’lum bo’lgan hamda shifrlash algoritmlari 
tomonidan ishlatiladigan mahfiy son bo’ladi. Shifrlash usullari barcha 
foydalanilishi uchun mo’ljallangan va konfidentsial turlarga bo’linadi. 
Foydalanuvchi o’z shart-sharoitlaridan kelib chiqib va qo’yilgan talablarga 

---

24 
qarab unisini yoki bunisini o’z faoliyatida ishlatishi mumkin. Shifrlash 
usullarining esa ikki asosiy turi mavjud: simmetrik kalitli shifrlash va ochiq 
kalitli shifrlash tizimlari. Bir qancha sabablarga ko’ra, simmetrik kalitli 
shifrlash usullaridan oldinroq foydalanila boshlandi. Uning amalga oshirilishi 
uchun ma’lumotlarni shifrlash va deshifrlash maqsadlarida bittagina kalit 
ishlatiladi. Bu kalitdan ikki shaxs orasida ma’lumot almashinish uchun 
foydalaniladi. Agarda ma’lumot almashinish jarayonida bir nechta inson 
ishtirok etsa, u xolda ularning har biri ma’lumot almashinuvchi shaxslar 
biladigan o’z shaxsiy kalitlariga ega bo’lishlari lozim. Shuning uchun ham bu 
xolda ma’lumot almashinishda ishtirok etadigan shaxslar soni ortib borishi 
bilan kalitlar soni ham geometrik progressiya tezligida osha boshlaydi. Bu 
xolda bir vaqtning o’zida ikki kishi bitta kalitga egalik qilgani uchun u yoki 
bu xujjatni jo’natuvchi kim ekanligini aniqlashning yoki identifikatsiya 
qilishning imkoniyati bo’lmaydi. Simmetrik shifrlashning eng ko’p 
ishlatiladigan protokoli 1976 yilda AQSH davlati tomonidan kritik bo’lmagan 
informatsion massivlarini himoya qilish uchun ishlatishga mo’ljallangan 
kriptografik standart –