Оliy vа oʻrtа mахsus ta’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа

Inson hayotida uchraydigan ehtimoliy xavfli omillar 
 
Dunyo shaharlarida mutlaq xavfsiz muhitni yoʻqligi xech kimga sir emasligi 
sababli  butun  dunyo  jamiyati  ruxsat  etilishi  mumkin    boʻlgan  xavf  (risk) 
konsepsiyasiga rioya qilishga majburdirlar.  
Xavfni  (Risk)  boshqarish.  HFX  fanining  asosiy  nazariy  va  amaliy  maqsadi 
joylarda  xavfsizlik  darajasini  koʻtarishdan  iborat.  Buning  uchun  quyidagi  3-ta 
yoʻnalish boʻyicha ishlash lozim: 
-
 
texnik uskuna va tizimlarni takomillashtirish;   
-
 
yuqori malakali xodimlarni tayyorlash; 
-
 
oqibatlarni bartaraf etish. 
Xavfni oʻrganish davri  3-ta:  
1-xavfni sabablarini taxminiy taxlil qilish; 

---

77 
 
2-xavfni sabablari va manba’larini aniqlash, va xavf sabab va oqibat lar 
daraxtini qurish; 
3- xavfni oqibatlarini taxlil qilish. 
Xavfsizlikni  tizimli  taxlili  (SAB).  Bu  murakkab  xavfsizlik  jarayonlarni 
tayyorlash  va  yechimini  asoslash  uchun  ishlatiladigan  bir  qator  uslubiy 
vositalardan.  Buning  maqsadi  xavfni  kelib  chiqish  sabablarini  aniqlash  va  uni 
oldini olishga loyiq tadbirlarni ishlab chiqishdan iborat.        
Tizim – bu oʻzaro bogʻliq boʻlgan bir necha tashkil etuvchi komponentlarni 
ma’lum bir maqsad negizida uyushmasi demakdir. Bunday tizimni Komponentlari 
“odam - mashina –muhit”. 
Ergonomika (ergon - ish,  nomos – qonun)  degan grekcha soʻzlardan olingan 
boʻlib,  mehnat qonuni, ya’niy  ERGONOMIKA  fani paydo boʻldi. 
 Ergonomika  –  bir  necha  fanlarni  (injenerlik  psixologiyasi,  fiziologiya, 
gigiyena,  anatomiya,  biofizika,  antropometriya)  ta’sirida  paydo  boʻlib,  mehnat 
sharoitini inson faoliyatiga moslovchi fan hisoblanadi – va mehnat muhofazasini 
asosi  hisoblanadi.  Bu  fan  ishlab  chiqarish  jarayonida  insonlarni  fiziologik-
funksional  imkoniyatlarini  oʻrganishga    va  xavfsiz  mehnat  sharoitini  yaratishga 
qaratilgan. Uning izlanish obgʻyekti «odam - mashina –muhit» tizimidir. 
Ergonomika boʻyicha xavfsizlik tadbirlari quyidagilar:  
1.Charchoqni kamaytirish – ish  muhitini badiiy bezash, yoritilganlik 
sharoitini yaxshilash  va musiqaviy  eshitirishlar orqali ishchilarni kayfiyatiga 
psixologik ta’sirni kamaytirish. 
2. Psixofiziologik ta’sirni kamaytirish – shovqinni pasaytirish, havoni chang 
gazlardan tozalash orqali; 
3.Jismoniy  yuklamani  kamaytirish  –  mexanizatsiya  va  avtomatizatsiya 
qoʻllash orqali. 
4.Ishchilarni xavfsiz mehnat qilish uslubiyatlariga oʻqitish. 
«Odam  -  mashina  –muhit»  tizimida  odam  bosh  omil  hisoblanib,  maqsad 
uning xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan boʻlishi kerak. «mashini» barcha asbob 

---

78 
 
uskunalar boʻlsa, «muhit» ish jarayoni kechadigan atrof-muhit va uning sanitariya 
sharoiti tushuniladi.  
Ergonomikaning quyidagi talablari mavjud: 
1.Antropometrik. 
2.Psixofiziologik – sluxli, vizualli (zapaxa, sovuq, issiq va ogʻriqni his etish). 
3.Estetik. 
Ergonomikaning elementlari: 
1.Mnemosxema–ishchi  zonaning  boshqaruv  pultida    priborlarni  maksimal 
qulay joylashuvini ta’minlash. 
2.Xirotexnika  –mexanizm  va  instrumentlarni    texnik  jihatdan  ishlatishga 
qulayligini ta’minlash. 
3.Olfaktronika – xid bilish sezgi a’zolarini faoliyatini oʻrganuvchi fan. 
4.KSB (komanda-signal boshqaruvi) va ABT(Avtomatik boshqaruv tizimi).