Оliy vа oʻrtа mахsus ta’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа

Xavf–xatar turlari va uni bartaraf etish yoʻllari 
 
Insoniyat  yer  yuzida  oʻzining    barcha  faoliyati  davomida  oʻziga  va  atrof-
muhitga borgan sari  koʻproq Salbiy ta’sir koʻrsata oladigan potensial xavf-xatar 
koʻpayishiga asosiy  sababchi boʻlmoqda.  Shu boisdan dunyoda,  inson faoliyati 
potensial xavf manbaidir degan «AKSIOMA» bejiz paydo boʻlmagan. 
Biror  muhitda  paydo  boʻlgan  xavfni  provard  natijasi  koʻpincha  odamlarni 
ishga yaroqsiz xolga tushishiga. Xatto oʻlimiga ham sabab  boʻladi. Demakki, har 
qanday xavf insonni ijtimoiy faoliyatidan ajratib qoʻyib, uning magʻnaviy rivojiga, 
jamiyatni va xatto xalq xoʻjaligining bir tekis taraqqiyotiga xalal berishi muqarrar. 
Bundan  xulosaki,  xafsizlikni  ta’minlash  har  bir  shaxs  uchun  hamda  jamiyat  va 
davlat uchun eng dolzarb vazifa hisoblanadi. 
  Yer sharining biror nuqtasida mutlaq xavfsiz boʻlgan joyni topish mumkin 
emas.  Chunki,  hamma  vaqt  inson  hayoti  kechadigan  muhitlarda  qoldiq  xavf 
mavjud, ya’niy xavfsizlik  - bu ma’lum  miqdorda ishtirok etishi mumkin boʻlgan 
xavf demakdir (priyemlemiy risk). Bu darajaga qanday erishish mumkin? Buning 
birdan-bir toʻgʻri yoʻli fuqarolarni oʻqitish va madaniy ongini kuchaytirishdir.  
Yer  yuzida  xavf  tabiatan  tasodifiy,    doimiy,  potensial-yopiq    va  global 
koʻrinishda ochiq yoki yopiq shaklda uchraydi. Yer yuzida ularning ta’siridan xech 
kim mustasno emas. Ammo buni  ba’zi odamlar – davlatlar tasavvur qilmaydilar. 
Chunki,  bunday    tasodifiy  axborotlarga  egʻtibor  bermaslik  odamzodga  xos 
xususiyat. Ana shu xususiyatni takomillashtirish, xavfsizlik gʻoyasini  kuchaytirish 
va  fuqarolarimiz  ongida  davr  talabi  sifatida  bu  tushunchani  rivojlantirish 
maqsadida XFX fani kashf qilingan edi.  
  XFX  fani,  bu  inson  hayotining  barcha  jabhalarida  salomatligiga    putur 
yetkazayotgan umumiy xavfni oʻrganish, va undan himoyalanish usullarini ishlab 
chiqish uchun yaratilgan.  
    XFX quyidagi 5 xavf turini oʻrganadi: tabiiy, texnogen, biologik, ijtimoiy 
va  ekologik.  

---

82 
 
Hozirgi zamonda bu xavf-xatarlarni quyidagi turlari mavjud: 
1.-ijtimoiy:  -  shantaj,  firibgarlik,  bandli  tizm,  zoʻrlash,  bosqinchilik,  terror, 
giyohvandlik,  ichkilikbozlik, teri tanosil kasalligi, spid, oʻz joniga qasd qilish va 
b. 
2-tabiiy: - zilzila, vulqon, sel, koʻchki, suv toshqini, siklon,  dovul, yashin, va 
b. 
3-biologik: - mikroorganizm, virus, mikroblar,  hayvonlar va b. 
4-texnogen: - mexaniq, jismoniy, kimeviy, psixofiziologik. va b. 
5-ekologik:- ogʻir metallar, pestitsid, gerbitsid va kislotali qorishmalar, freon 
va b.