Оliy vа oʻrtа mахsus ta’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа

HFX fanining yaratilish tarixi 
 
Hozirgi zamonda odamzot oʻzi ixtiro etgan ba’zi kashfiyotlar oqibatida sodir 
boʻlayotgan  xavfli  omillardan  oʻzi  jabrlanmoqda.  Masalan,  Rossiyada  YTF- 
avtofojialarda har yili  30 ming, Oʻzbekistanda 2-2,5 ming odam xalok boʻlmoqda,  
ishlab  chiqarishda  minglab  odamlar  oʻlmoqda  va  nogiron  boʻlib  qolmoqdalar. 
Inson  hayotining  xavfsizligi  qadim  zamonlarda  ham  buyuk  olimlarning  diqqat 
egʻtiborini tortib kelgan. 
  GIPPOKRAT – Y.e.o.V asrda, ARISTOTEL – Y.e.o.IV asrda,  ABU ALI  
IBN  SINO  X-XI  asrlarda  (980-1037g)    ilmiy  kitoblarida  mehnat  sharoitida  va 

---

74 
 
hayotiy  faoliyatida  sodir  boʻladigan  xavfli  omillar  va  ulardan  muhofazalanish 
yoʻllarini zamon talabi doirasida ochib berganlar.  ABU ALI  IBN SINO oʻzining 
“TIB QONUNLARI” da “Gigiyena” fanini nazariy asosini yaratib berdi. Dunyoda 
birinchi  boʻlib  inson  tanasining    anatomik  tuzilish  xaritasini  yaratdi  va  har  xil 
kasalliklarni  oldini  olish  borasida  muolaja  tavsiyalarini  berib,  koʻplab  odamlarni 
bevaqt oʻlimdan asrab qolishga muvaffaq boʻldi.  
ABU  ALI    IBN  SINO  dunyoda  birinchi  boʻlib  inson  tanasidagi  illatni 
jarrohlik  yoʻli  bilan    bartaraf  etishni  amalda  isbotladi.  Buyrakdagi  toshni  oldi, 
neyro  jarrohlikka  asos  soldi.    Atrof-muhitni  va  mehnat  sharoitidagi  omillarini 
hamda  ovqatlanish  qoidalarini  inson  salomatligiga  ta’sirini  aniqlab 
«SANITARIYA» faniga poydevor qurib ketdi.  M.Lomonosov    XVIII  asrda 
togʻ-kon qazilma ishlarida mehnat  xavfsizligi  qoidalarini asoslab berdi.  
Fanning  maqsadi  va  vazifalari:  1990  yildan  boshlab  Rossiyada  keyinroq 
Oʻzbekiston texnik oliy oʻquv yurtlarida (ToshpIda) “Mehnatni muhofaza qilish” 
fani bilan bir qatorda “Hayot faoliyati xavfsizligi” fani ham oʻqitila boshlandi. 
Fanning tarkibiy qismlari: 
1.HFXning nazariy asoslari. 
2.Mehnat qonunchiligida xavfsizlik asoslari. 
3.Mehnat sanitariyasi va gigiyenasi. 
4.Qurilishda mehnat xavfsizligi. 
5.Bino va inshootlarda yongʻin xavfsizligi. 
  Fanning  tarkibiy  qsimlaridan  koʻrinib  turibti:  uning  maqsadi  insonlarni 
mehnat  xavfsizligi  mezonlari,  me’yorlari  va  qoidalari  bilan  atroflicha  tanishtirib, 
ularda kerakli koʻnikmalarni hosil qilish. Vazifasi esa ishlab chiqarish jarayonlarini 
loyihalash  qurilishni  tashkillashtirish  davrida  tashkiliy,  texnikaviy  va  sanitariya-
ekologik  tadbirlar  yordamida  ishchilarni  mehnat  sharoitini  yaxshilash  orqali 
ularning  sogʻligʻini  saqlash  va  baxtsiz  xodisalarning  kamayishini  ta’minlashdan 
iboratdir. 
 

---

75