Оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Suzishning rivojlanish tarixi.
Suzish qadim oʻtmishdan rivojlanib kelgan boʻlib, buning rivojlanishiga 
suvli xududlarda (dengiz, koʻl va daryo soxillarida) yashagan ajdodlarimiz asos 
solishgan. Ularning xayot tirikchiliklari suv bilan bogʻliq boʻlgashshgi sababli 
suvga shoʻngish va suv ostida uzoq vaqt turish kabi koʻnikmalarni 
oʻzlashtirmasdan ilojlari yoʻq boʻlgan. 
Buqdan tashqari doimo harbiy yurishlar qilishgan, bunda turli toʻsiklar qatori 
suvliklardan ham oʻtishga toʻgrn kelgan, bu esa oʻz navbatida suzish koʻnikmalarini 
oʻrganishni talab qilgan. 
Ilk davlat shakllanish bilan harbiy kundalik roʻzgor imkonlarida suzish ham 
shakllana boshlagan. 
Goek jamiyat asoschilarida Sofokl shunday koʻrsatma bergan, yoshlarni 
tarbiyalash jarayonida suzishga ham e’tiborni qaratish kerak. Uning buyuk 
taьlimotiga koʻra 
-
"kimki oʻqish bilan birga suznshni ham bshtmasa",- u 
madaniyatsiz odam hisoblanadi. 
XVIII asr boshlarida ilk suzishni oʻrganuvchi oʻquv guruhlari tashkil etilgan. 
Bu ishlarda Pyotr I ning xizmati katta boʻlgan, Harbiy oʻquv yurtlarida asosiy 
fanlar qatori suzish ham oʻrganish majburiyati qoʻyilgan. XVII asrning II - 
yarmida oʻquv yurtlarida suzishni oʻrgatish koʻproq takomillashdi. Bu davrda 
buyuk rus sarkardasi A.V.Suvorov jangchilarning jismoniy va harbiy 
tayyorgarliklari bilan bir qatorda ularning suzish tayyorgarliklariga ham katta 
e’tibor qaratdi. Chunki suzish koʻnikmalari harbiy yurishlar vaqtida suvliklardan 
kechuv vaqtida ancha qoʻl kelgan. 1792 yil yozilgan suzish texnikasi "Bayonlar 
toʻplamida" yozilishicha, agar odam oʻpkasini xavo bilan toʻldirib suvga tushsa bu 
uning suv satxida qalqib turishini ya’ni choʻkmasligini ta’minlaydidegan 
tushunchalar boʻlgan. Avtor bunda harakatlar koordinatsichsiga e’tibor qaratish 
bilan birga, suzishni davom ettirishda qoʻl va oyoq harakatlariga e’tibor berishga 
qaratilgan. 
Shunday qilib XVIII asrning II - yarmida suzish boʻyicha ilk ilmiy asos 
bosmadan chiqtsi va bu suzish koʻnikmalarini rivojlantirishga koʻllanma boʻlib 
xizmat qiladi. 

---

301 
Shu davrda birinchi rus suzish markazi tashkil topdi. 
Peterburgda oʻtgan asrning 90 yshsharida birinchi "koʻngilli suzuvchilar" 
sport toʻgaragi tashkil topdi. 1908 yil Peterburg yaqinidagi Shuvalova degan joyda 
doktor Peskovning sa’i harakatlari bilan Rossiyada birinchi suzish maktabi ochildi. 
Birinchi jaxon urushi arafasida Shuvalov suzish maktabida 500 ta oʻquvchi 
shugʻullangan boʻlib, bular suzishning turli masofalarga suzish, kiyimda suzish, 
turlari yakka xolda va guruh boʻlib suvga sakrashlar kabi eng yaxshi suzuvchilarni 
anikdovchi suv sport bayramlari doimiy ravishda oʻtkazilib kelingan. 
Usha vaqt Shuvolov suzish maktabida suzishning kron, koʻkrakda va 
chalqancha yotgan xolda bras va yonbosh suzish usullari oʻrgatilgan. Bunda 
oʻrgatishlar asosan "brass" usulida olib borshtgan. 
Shuvalov suzish maktabida suzishga oʻrgatish tabiiy sharoitda, qismlarga 
ajratib va toʻlishcha oʻrgatish bosqichlarida olib borilgan. Bundan tashqari 
harakatlarga quruklikda oʻrgatish tizimi: umumiy rivojlashtiruvchi va maxsus 
mashqlar qoʻllanilgan. 
Rossiyadagi Shuvalov suzish maktabida temirchilar suzish boʻyicha 
instruktorlik vazifasini bajarishgan. 
Rossiyada suzish taraqqiyotining takomillashuviga 1900-1918 yillar 
mobaynida bir qancha shtmiy nazariy yangi qoʻllanmalar paydo boʻlishi sabab 
boʻldi. Bularga Gofshtetger, Pokrovskiy, Nosovich va Volkovlar yozgan kitoblar, 
Romanchenkoning suzish usuli asoslari haqidagi alьbomi va shuningdek 
Gerkananing suzish haqidagi yozgan statyalari misol boʻladi. 
XX asr boshlariga kelib suzish maktablari yangidan shakllana boshladi va 
suzish boʻyicha tashkiliy jamiyat barpo etiddi. Shuvalov suzish maktabidan keyin 
1910 yil Boku va-CHernigov, 1914 yili Nikolev suzish maktablark 1908 yilda esa 
Rigada Riga suzuvchilar jamiyati tashkiya topdi. 1912 yilda Moskvada koʻngalli 
suzuvchilar jamiyati tashkil qilingan. Bir "qancha suzish Maktablari boʻlishiga 
qaramasdan bu davrda Rossiyada yashovchi yoshlar, oʻsmirlar oʻrtasida va 
ommaviy suzish musobaqalari oʻtkazilmagan. 
Rossiya revolyutsiyasiga qadar oʻtkazilgan birinchi suzish musobaqalarida: 
texnika takomillashuvi jarayoni shuningdek oʻqitish uslubi va shugullanish jarayoki, 
rus suzuvchilarining sport koʻrsatkichlari aniklangan. Rossilda" revolyutsiyaga 
qadar suzish musobaqalari XIX asr oxkrida oʻtkazila boshladi. Aniqroq aytganda 
birinchi musobaqa 1894 yilda boʻlib oʻtgan. Suzish sporti va uni Rossiyada tadbiq 
etilishida Shuvalov suzish maktabi alohida mavqyaga ega boʻlib, maktabda 25 
metrlik ochiq turdagi suzish suь havzasi qurilgan. 
1912 yilda rus suzuvchilari ilk bora Stokgolьmda boʻlib oʻtgan Olimpiadada 
qatnashdilar. Ular bunda oxirga oʻrinlarni zgalladilar bu esa mamlakatda suzishni 
past darajada ekanligidan dalolat beradi. Sportchilarning Olimpiada oʻyinlaridagi 
muvdffaqiyatsizlik yaari sportning suzish boʻyicha shugʻullanish mashgʻulotlarini 
keng miqiyosda takomillashtirish va har yili butun Rossiyada suzish musobaqalari 
oʻtkazilishiga asos soldi. 1913-1914 yillarda avval shaharlararo soʻngra butun 
Rossiyada suzyul musobaqalari oʻtkazildi. Bu esa texnikaviy natijalarning oʻsishini 
koʻrsatdi. 
Revolyutsiyadan keyin esa Rossiyaga hartamonlama rivojlangan harbiy 

---

302 
askarlar kerak edi. Shu sababli ommaviy harbiy tayyorgarlik ,ishlari boshlandi, 
bunda suzish ham jismoniy tayyorgarlik safida tayyorlov oʻquv kurslari dasturidan 
alohida oʻrin tutgan. Sobiq shtifok tuzilgan ilk kunlardan ming-minglab yoshlar 
ham suzishga oʻqitagga boshlangan. 
1918 yil Moskvada va 1919 yilda esa Petrogradda birinchi jismoniy 
madaniyat institutlari ochildi. Bu institutlarda oʻquv rejasi boʻyicha suzishga 
oʻrgatishga xuddi alohida fan sifatida e’tibor berilgan. 1920 yilga kelib 
Petrogradtsa "Delfin" deb nomlangan suzish sport jamiyati tashkil etilib, u oʻzining 
6 yillik ish faoliyati davomida suzishning takomshshashuvida koʻpgana ishlarni 
amalga oshirdi. 1921-1923 yshsharga kelib Moskva va Petrogradda 11-12 yoshli 
bolalarni suzishga oʻrgatuvchi maktablar ochila boshladi! 
1923 - 25 yillar mobaynida suzit sporti texnikalari ustida bir qancha ilmiy va 
amaliy ishlar qilindi. 1925 yil Moskva jismoniy tarbiya institutida suzish boʻyicha 
L.V.Gerkan dars oʻtish bilan birga, suzish sportining amaliyot nazariyasi boʻyicha 
kattagana oʻquv qoʻllanmalari ishlab chikdpdi. 
Gdeon suzishning sogʻlomlashtiruvchi, tarbiyaviy, estetik ahamiyati haqida 
va suzishning barcha usullari uchun start, burulish texnikalariga aniq shaklda asos 
solib mashxurlikda tanildi. Bundan tashqari u trenirovka taktikasini oʻqitish 
tizimini ishlab chikdi. 
1925 - 26 yillarga kelib Leninfadda 3 ta yopiq qishki yopiq basseynlarni 
ochilishibutun yil davomida suzish bilan shugʻullanish imkonini yaratdi. 1926-
1929 yillar davomida oʻsha davr suv sporti boʻyicha markaz hisoblangay. 
Leningradda "kompleks suzish" keng miqiyosda yoyildi. Bu esa suzishni oʻqitish 
uslubitakomillashuvi uchun oldinga qoʻyilgan yana bir qadam boʻlib xizmat qildi. 
1931 yilga kelibsuzish oʻsha davrgi G.T.O. komshtaksi tarkibiga kiritildi. 1935 
yilda qismlarga boʻlib, ya’ni kisman va toʻliq suzishga oʻrgatishlar ommaviy 
tarzda tus oldi. Unda asosiy uslublar majmuasini ilmiy asoslarda jismoiny 
mashklarga oʻqitish koʻrib chiqildi, ya’ni amaliy koʻrgazmalilik bilan kuchni 
rivojlantirish.