Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

3.5. Boshqaruv konsepsiyalari
B oshqaruvning  empirik  ta’limoti.  Bu  ta’limot  nazariyasi 
asosida  firma,  tashkilotlar  bilan  aniq  boshqaruv  tajribasi  negizida 
menejment  usulini  takomillashtirish,  o ‘rganish  va  uni  keyinchalik 
tarqatish yotadi.  Bundan ta’limotning nomi kelib chiqadi —  empirik 
(empiric  —   tajriba).  Lining  vakillari  E.Peterson,  G.Saymon, 
P.Druker,  R.Devis,  A.Chandler,  E.Deyl  va  boshqa  olimlardir. 
Empirik  ta’limotning  dunyoga  kelishida  ilmiy  menejment  va 
inson  munosabatlari  ta ’limotining  bir  qator  qoidalarini  yetarli 
darajada  ishlatilishi  sabab  bo‘ldi.  Empirik  ta ’limotning  tarafdorlari 
nazariy  tamoyillarning  ahamiyatini  inkor  qilmagan  holda  eng 
muhimi  boshqaruv  tajribasining  bevosita  tahlili  deb  hisobladilar. 
Boshqaruvni  o ‘rgatishning  maxsus  usullari  boshqaruvning  konkret 
vaziyatlari  asosida  ishlab  chiqilgan  edi.  Bu  kabi  tahlil,  ularning 
fikricha,  ushbu  vaziyatga  to ‘g ‘ri  keladi.  Empirik  ta’limot  firma 
ichidagi menejment amaliyotiga o‘zining  salbiy  ulushini  qo‘shdi.  U 
boshqaruv tarkibiga vazifaviy xizmatlami tashkil etishda, muntazam 
xizmatlarda,  texnik  va  axborot  ta’limi  tizimlarida  va  boshqalarda 
qimmatli  tavsifnom alar  berdi.  Menejerlarni  samarali  o‘qitish  usuli 
bo‘yicha  katta  izlanishlar  olib  borildi,  amaliyotga  esa  yangiliklar 
kiritildi.  Misol  sifatida  «Jeneral  Motors»  firmasining  prezidenti 
boMgan  A.Sloun  tomonidan  tashkil  qilingan  maxsus  menejerlar 
tayyorlash  Markazini  keltirish  mumkin.  0 ‘z  asoschisining  nomi 
bilan  ataluvchi  «Sloun  ta’limi»  hozirgi  davrda  dunyoga  mashhur 
boshqaruv  xodimlarini tayyorlovchi markaz hisoblanadi.
Empirik  ta ’limot  vakillari  bir  qator  muammolarni  oldinga 
surishdi, so‘ng  1970-80-yillardaular dolzarb boMib qoldi. Shulardan 
quyidagilami keltirish mumkin:
1. 
Ta’lim  maskani  boshqaruvni  markazlashtirish  va  nomar- 
kazlashtirish masalasiga salmoqli diqqat-e’tibor qaratdi.
52

---

2.  Maqsadli  boshqaruv joriy etilishida  hamkorlik qildi.
3.  Empirik  ta ’limot  boshqaruv  vazifasini  turkumlash  muammosi, 
rahbar xodimlar mehnatini tashkil  qilish  bilan shug‘ullangan.
Empirik  ta ’limot  izlanuvchilari  menejmentni  kasblantirishni, 
ya’ni  boshqaruv  mehnatini  muhim  va  alohida  kasbga  aylantirishni 
tasdiqlab  keldilar.  Kasbiy  boshqaruvning  birinchi  xususiyati  —  
menejerni  barcha  mavjud  resurslardan  bir  butunlik  yaratishdan  va 
foydalanishdan  iboratdir.  Ikkinchi  xususiyati  —   bu  qaror  qabul 
qilishda m o‘ljalni  tashkilotning kelajagiga qaratishdir.
«Menejment»  tushunchasi  em pirik  ta’limot  vakillarining 
izlanishlarida ikkita ma’noda ko‘rib chiqiladi: keng va tor m a’noda. 
Keng m a’noda, ijtimoiy nuqtai nazardan menejment bu texnika yoki 
insonga xos  moyillikni  taraqqiy  toptirish  va  guruhni  shakllantirish 
usulidir.  Guruh  qanday  boMishiga  qaramay,  u  o ‘zining  xususiy 
menejmentiga  ega  bo‘lishi  kerak.  Bu  ta ’limotga  asos  soluvchilar 
E.Peterson  va  E.Ploumenning  fikriga  k o ‘ra,  menejmentni  q o ‘l 
ostidagilarga  rahbarlik  qilishdagi  va  u  orqali  insonning  asosiy 
intilishini  qoniqtiradigan  jarayon  deb  bilish  mumkin.  M enejment 
rahbarlikni  hukumatni  o ‘ziga  qabul  qilish  bilan,  vazifalarni 
taqsimlash  va  ushbu  tashkilotdagi  odamlarini  barcha  xatti-harakati 
haqidagi  hisobotni  o ‘matilishi bilan qabul  qiladi.