Oliy nerv faoliyati tiplari Reja: Oliy nerv faoliyati haqidagi ta`limot va psixologiya

Ovqatlanishning oliy nerv faoliyatiga tasiri.
Oliy nerv faoliyatining xolati ovqatlanishga bog`liq. Och qolish ovqatlanish markazini kuchaytiradi, dominanta hosil qidadi. Hayvon uzoq vaqt och qolsa, shartli reflekslar susuya boradi, farqlash shartli reflekslar buzuladi. hayronning vazni ikki barobar kamayadi, avval sun`iy so`ng tabiiy shartli reflekslar yo`qoladi. Oqsil yetishmovchiligi asta-sekin farqlashlarning yo`qolishiga olib keladi. Oqsillarni keragidan ortiq ist`emol qilish musbat shartli reflekslarni mustahkamlaydi. Oqvatda uglevodlarning yetishmavchiligi po`stloq hujayralarining ish qobiliyatini susaytiradi, ammo ularning qo`zg`oluvchanliga ortadi. Uglevodlarni ko`p ist`emol qilish po`stloq qo`zg`aluvchanligini susaytiradi. Yog`li ovqat po`stloq qo`zgoluvchangligini jarayonlarini kuchaytiradi. Vitamin V<sub>1</sub> yetishmovchiligi po`stloq hujayralarni nimjonlantiradi. Qo`zg`olish tormozlanish jarayonlarini kuchsizlantiradi. Ular o`rtasidagi muvozatan yo`qoladi. Vitamin S yetishmovchiligi ham shunday o`zgarishlar hosil qiladi. Nerv sistemasining normal faoliyati uchun boshqa vitaminlar ham zarur.
Uyqu va uyqu gigiyenasi.
Uyqu organizm uchun zarur fiziologik jarayonlardan hisoblanadi. U nerv sistemasi va butun organizmning normal faoliyatini ta’minlaydi. I.P.Pavlov ko’rsatishicha uyqu bosh miya yarim sharlar po’stlog’ining hamma yuzasida ichki tormozlanishning irradisiyalanishi natijasida hosil bo’lib, bu tormozlanish irratsiyasi bosh miyaning quyi bo’limlariga, oraliq va o’rta miyaga ham tarqaladi. Uyqu vaqtida uzunchoq miya faoliyati to’xtab qolmaydi. Odam o’rta hisobda bir sutkada 8 soat uxlaydi. Uyqusiz 4-5 sutka yurishi mumkin. Uzoq uyqusizlik nerv, ruhiy kasalliklarini keltirib chiqaradi. Odam umrining 3:1 qismi uyquga ketadi. Uyquning quyidagi turlari mavjud: tabiiy fiziologik uyqu, gipotik uyqu, narkotik uyqu. Tabiiy fiziologik uyqu har kun tundagi normal uyqudir. Odam organizmining tabiiy fiziologik uyquga ehtiyoji yoshga qarab turlicha bo’ladi. Chaqaloqlarda 21-22 soat, 13-14 yoshda 9.5-10 soat, katta bolalarda 8 soat. Tungi uyqu 3-5 stikldan iborat bo’lib, har qaysi shaklda sekin va tez uyqu davrlarga takrorlanib turadi. Sekin uyqu davrida 1. 1.5 soat, tez uyqu davri 10-30 minut davom etadi tush ko’rish sodir bo’ladi. Gipotik uyqu boshqa odam yoki gipnozchining har xil so’zlari va harakatlari ta’sirida yuzaga keladi. Bunda gipnozlangan odamning bosh miya sharlarining po’stloq qismdagi nerv markazlarining hammasi, balki ma’lum qismi tarmozlanadi. Shuning uchun gipnoz holatidagi odamda fikrlash, ong kabi oliy nerv faoliyatiga xos xususiyatlar vaqtinchayo’qoladi, lekin harakatlanish, gapirish qobilyati saqlanadi. Shuning uchun u gipnozchining buyruqlaini bajaraveradi. Narkotik uyqu har xil kimyoviy dori moddalari ta’sirida bosh miya nerv hujayralarida tormozlanish holati yuzaga kelishi bilan harakterlanadi. Uyqu gigiyenasi bolalar va o’smirlar uyqusini gigiyenik jihatdan to’g’ri uyushtirish ularning ish qobilyatini bo’lishini ta’minlovchi omillardan hisoblanadi. Bola o’rnini qulay bo’lishi, belgilangan vaqtda doimo uxlash uyqu gigiyenasidan muhim ahamiyatga ega. Uyqudan avval xonani shamollashtiris, toza havoda sayr qilish, tishlarini tozalash oyoq-qo’llarini iliq suvda yuvish tavsiya etiladi. Bola uxlashdan 1,5-2 soat oldin ovqatlangan bo’lishi kerak. Xona harorati 20 C atrofida saqlanishi tavsiya etiladi. Bolaning o’rni juda yumshoq yoki juda qattiq bo’masligi kerak. Uyqu gigiyenasiga rioya qilinsa bola tiniq uxlaydi, ish qobilyati va kayfiyati yuqori bo’ladi.