Oliy nerv faoliyati Reja

Oliy nerv faoliyaning tipologik tafsifi

Nerv faoliyati tipi		Qo`zg`olish va tormozlanish jarayonlarining xususiyatlari
		Kuchli	Muvazanatli	Harakatchanligi
Kuchli	Harakatchan	+	+	+
	Tinch	+	+	-
	Tinchimas	+	-	+
	Kuchsiz	-	-	-

I.P. Pavlov laboratoriyasida olib borilgan tadqiqotlar shuni ko`rsatganki ko`pincha itlartnerv sistemasining yuqoridagi tipologik xususiyatlariga to`g`ri kelmaydi. Bunday itlar alohida aralash nerv tiplariga kiratilgani ko`rsatiladi.
Aralash tiplarga passiv – himo tipdagi hayvovlar kiritilgan, bo`larda kuchli va zaif tip belgilari namoyon bo`ladi. Bunday tipdaga hayvonlar muhit tasirlariga o`zining barcha, reaktsiyalari bilan ehtiyotkor bo`ladi. Bunday itlarda himoya reaktsiyalar yaxshi rivojlangan. Aralash tipga yana misol qilib, kuchsiz muvazanatlashmagan qo`zg`oluvchan tip kiritilgan. Bunday hayvonni oliy nerv faoliyatining harakterlv xususiyati bo`lib, muhit ta`sirotlariga tormozlanishta nisbatan *Eo`zgolish jarayovlariyai ustunlvgi hisoblanadi, Oliy nerv faoliyatining tipi tashqi muhitga munosabati bilan belgilanadi.
Bir xil sharoitda tashqi muhnidi o`zgarishiga o`rta tipdaga hayvonlar tez moslashadilar, ya`ni harakatchang va tinch, kuchli tipdagi hayvonlar. Oliy nerv faoliyatining o`sha xususiyatlari ya`ni genotip tashqi muhit ta`sirlari davomida va individual hayot mobaynida jiddiy o`zgarishlarga duchor bo`ladi.
Nerv sistemaning tipini o`zgarishi-fenotipini shakllavnishi ikkita yo`nalishda oliy nerv faoliyatining o`sha individual xususiyatlarini kuchayishi yoki susayishi va bu tug`ma xususiyatlarni qayta qo`rilishi bilan boradi. Oliy nerv faoliyatini qayta qurish, xoxlagan xususiyatlarni mustahkamlash, xususayatlarni yo`qotish nerv sistemasining boshqaruvchanlik funktsiyasiga ta`sir etish bilan o`zgartiriladi.
Oliy nerv faoliyatiga ta`sir etish bilan uy hayvonlarini yangi zotlarini, itlarning eng yaxshi xususiyatlarini keltirib chiqarish mumkin. Masalan, armiyada turli maqsadlarda foydalaniladigan itlar. Odam va hayvonlar oliy nerv faoliyatiga ta`sir etish bilan organizmda ketayotgan barcha fiziologik jarayonlarni o`zgartirish mumkin.
Shuni ta`kidlash lozimi, yoshlik davr boshqacha aytganda nerv sistemaning tipologik xususiyatlarini shakllanish davri oliy nerv faoliyatga ta`sir etish uchun, tarbiyani o`zlashtirish uchun eng qulay davr hisoblanadi,
Odam oliy nerv faoliyati hayvonlar oliy nerv faoliyatidan son va sifat jihatdan murakkabliga, o`ziga xos xususiyat bilan farq qiladi. Shunga qaramasdan nerv sistemaning asosiy tipologik xususiyatlari - kuchi, muvazanati va harakatchanliga, miya po`stlog`idagi qo`zg`alish va tormozlanish jarayonlari odam va hayvonlar uchun umumiy hisoblanadi.
Odam nerv sistemasi to`rtta bo`lishi mumkin. Odamlarnn uchta kuchli va bitta zayf tipga bo`lish mumkin.
Gippokrat odamlarni to`rtta temperamentga bo`lgan.
Kuchli, muvazavatli va harakatchang tip-sangvinik temperamentga mos keladi.
Kuchli muvazanatli, tinch tip-flegmatik temperamentga mos keladi.
Kuchli, muvazanatlashmagan, tinch emas tipga-xolerik temperament mos keladi.
Kuchsiz (zaif), muvazantlashmagan tipga melanxolik temperament mos keladi.
Odam oliy nerv faoliyati fenotipini shakllanishida ijtimoiy omillar-tarbiya va o`z-o`zini tarbiyalash muhim rol o`ynaydi.
Oliy nerv faolnyatining tiplari haqidagi ta`limot tarbiyachilar, pedagoglar uchun muhim ahamiyatta ega.
Oliy nerv faoliyatining tipologik xususiyatlari haqidagi ta`limot tibbiyot va mehnat fizioligiyasidagi juda dolizarb masalalarni yechishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Bolalar qanchalik erta salomatligi haqida tushunchaga ega bo’lsalar ular shunchalik o’chmas iz qoldiradi. Yosh bolalarga ijobiy ta’sir ko’rsatish ularning salomatligiga ham ta’sir ko’rsatishdir. Ularga zaxira ma’lumotlarini to’plashlariga yordam berish ularning butun umrlarida foyda berishi mumkin, shu bilan birga zarar ham keltirishi mumkin. Agar Anna va Damiana iqtisodiy qiyinchlikda, ota-onalari bilan munosabatdagi kuchsizlik ya’ni kam munosabat qilish ularning hayoti, ruhiy va aqliy rivojlanishiga putur yetkazadi. Bu o’z navbatida ularning jismoniy taraqqiyotiga ham ta’sir qilib butun hayotida saqlanib qoladi.