Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

Forchune 500
дан ўрин олган компанияларнинг 52%дан кўпроғи ҳозирги 
кунга келиб мавжуд эмас. Яна бир муҳим кўрсаткич: 
Standart & Poors 500
га 
кирадиган компанияларнинг ўртача умр узунлиги 1960 йилда 60 йилни 
ташкил қилган бўлса, 2020 йилга келиб 12 йилга қисқарган. Етакчилик 
муддатининг бундай беш карра қисқаришининг сабаби – бутун бизнеснинг, 
жумладан, сервис бизнесининг рақамли асосларга ўтишисаналиб, биз 
хозирги кунда бу одисанинг гувоҳи ва қатнашчиси бўлиб турибмиз. 
«Рақамли инқилоб» (
Digital Disruption
) – феномени таҳлилчилар орасида 
ҳам, компаниялар директорлар кенгашиларида ҳам долзарб мавзулардан 
бири ҳисобланади. 
Сервис бизнеси 
қайси бир маънода «дефаулт» (
шартларсиз тан 
олинган
) мақомидаги рақамли бизнесга айланмоқда. Бир томондан, ҳеч бир 
компания ҳам фото бизнесида бир пайтлар пленкадан «рақам»га сакраб ўтиш 
вақтини сезиб-сезмай ўтказиб юборган 
Кодак 
қисматини такрорлашни 
истамайди. Бошқа томондан, 
Амазон, Uber, Anbnb 
ва бошқалар рақамли 
инқилобдан қандай қилиб фойдаланиш ҳамда бизнес юритишнинг тамомила 

---

23 
янгича схемалари ўйлаб топиш ва амалга ошириш мумкинлигини 
кўрсатадилар. Интернет дастлаб онлайн-витрина каби, кейинроқ эса онлайн-
магазин ролида офлайн-бизнесга қўшимча сифатида кўриб чиқилган вақтлар 
ўтиб кетди. Ҳаёт саҳнасига янги авлодлар – интернет тармоғида «яшайдиган» 
ёшлар кириб келиши бизнеснинг онлайн («рақамли») бўлишга олиб келди. 
Инсоният глобал ўзгаришлар даврига қадам қўйди. Яқин вақтлардаинсон 
ҳаёт фаолиятининг асосий соҳалари – иқтисодиёт ва бошқарув, фан ва 
ҳавфсизлик бўлган бўлса, энди янгича шакл ва мазмунга эга бўла бошлади. 
Инсоният ўзгача бўлиб қолди, бу эса ижтимоий муносабатларнинг 
ўзгаришига олиб келаяпти. Рақамли технологияларнинг ҳаётимизга кириб 
боришни давом эттириши – келажак дунёсига хос бўлган хусусиятлардан 
биридир. 
Бу 
микроелектроника, 
ахборот 
технологиялари 
ва 
телекоммуникациялар соҳаларидаги тараққиёт билан изоҳланади. Шундай 
қилиб, рақамлаштириш– объектив, муқаррар жараён бўлиб, уни 
тўхтатишнинг иложи йўқдир. Рақамлаштиришга йўлдош бўладиган энг 
жиддий ҳавф-хатарлардан бири, ўрта ва паст малакали ихтисосликлар 
орасида оммавий ишсизлик юзага келиши ҳисобланади. Ўрта синф вакиллари 
кескин камайиб кетиши мумкин, чунки биринчи навбатда айнан шу иш 
ўринлари автоматлаштирилади ва улар интеллектуал роботлар билан 
алмаштирилади. Фаол, маълумотли, меҳнатга лаёқатли аҳолининг етарли 
даражада юқори турмуш тарзига ўрганиб қолган сезиларли қисми ғарб 
турмуш тарси туфайли йўл четига чиқиб қолади. Бироқ рақамли дунё шу 
қадар тезкорлик билан шаклланадики, юқори малакага эга бўлган кадрлар 
тайёрлаш жараёнини тезлаштиришгина улар тақчиллигининг олдини олиши 
мумкин бўлади. Шу сабабли, ҳозирча ким ўзгаришларга тайёр бўлса, бунинг 
учун унда ҳали етарлича вақт бор. 
Узоқ истиқболда «рақамли» (
електрон
) иқтисодиёт оғир жисмоний 
меҳнатга маҳкум одамларнинг эркинлик ҳақидаги кўп асрлик орзуларини 
рўёбга чиқиришга қодир бўлган воситага айланиши мумкин. Кўпчилик 
инсонларга ижод, фан (
ҳам фундаментал, ҳам амалий
) ва санъат учун кенг 

---

24 
имкониятлар очилади. Рақамли инқилоб қайсидир тармоқлар ва 
мамлакатларга илгарироқ ва кучлироқ, бошқаларга эса кечроқ ва камроқ 
кириб келади. Сервис ҳизматлари, медиа ва кўнилочарликлар биринчи бўлиб, 
улардан кейин эса телекоммуникация компаниялари ва банклар 
рақамлаштиришга мубтало бўлади. Лекин таҳлилчиларнинг умумий 
фикрлари ва компаниялар менежерлари орасида ўтказилган сўров 
натижаларига асосан, рақамлаштириш у ёки бу даражада ҳаммамизга 
ҳамдахл қилади.Бугунги кунда бизҳар бир моҳиятниу ёки бу оламга мансуб 
санаган ҳолда идентификация қилишимиз мумкин, лекин маълум вақт 
ўтгандан сўнг, кўпчилик объектлар учун бундай тақсимлашни амалга ошира 
олмаймиз. Бундай мисоллар бугуннинг ўзидаёқ мавжуд: 
IP
-камера ёки 
тармоққа уланган бошқа ҳар қандай узатгич – у қайси оламнинг бир қисми 
ҳисобланади? Шубҳасизки, улар иккала олам ҳодисалирининг моҳияти 
саналади. Мобил телефон бугунги кунда кўплаб маълумотларни: телефон 
рақамларини, туғилган кун ҳақидаги маълумотларни, фотосуратларни, 
паролларни ва бошқа маълумотларни сақлайди. Биз ҳатто телефон билан 
жисмонан боғланмаган бўлсакда, функсионал жиҳатдан ўзимизни у биланбир 
бутун деб ҳис қиламиз. Реал ва виртуал дунёларнинг бирлашиб кетиш 
жараёни бошланган ва уни тўхтатишнинг имкони йўқ деб айтиш учун 
алоҳида бир жасурлик шарт эмас. 
Реал ва виртуал дунёларнинг бирлашуви натижасида янги