Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

Т(и=1, К) 
ни 
А
0 
алфавитдаги 
с
0и 
символ тартиб рақамига мос келувчиҳ
ои 
(
с
0и
) 
сонига алмаштириш йўли билан рақамлар кетма кетлиги 
Л
0ҳ
ни 
шакллантириш. 
2-қадам
: 
Л
0ҳ 
кетма-кетлигининг ҳар бир сонини 
ҳ
1и 
 = (к
1
х ҳ
0и 
(с
0и
) + к
2
)
(мод 
Р) формула орқали ҳисобланувчи 
Л
1ҳ 
кетма-кетлигининг мос сони 
ҳ
1и 
га 
алмаштириш йўлибилан 
Л
1ҳ 
сонлар кетма-кетлигини шакллантириш, бу ерда 
к
1 
ўнлик коеффициент, 
к
2 э
са силжитиш коеффициенти. Танланган 
к
1 
ва 
к
2 
коеффициентлар 
ҳ
0и 
ва 
ҳ
1и 
сонларининг бир маъноли мослигини таъминлаши 
лозим. 
ҳ
1и
 = 0 
деб олинганида 
ҳ
1и
= Р 
алмашинуви бажарилиши керак.
3-қадам
: 
Л
1ҳ 
кетма кетлигининг ҳар бир сони 
ҳ
1и
(с
1и
) 
ни [
1хР
] ўлчамли 
шрифрлаш алфавитининг мос 
с
1и

Т
1
(и=1, К) 
символи билан алмаштириш 
орқали 
Т
1 
шифр матнини ҳосил қилиш. 
4-қадам
: 
Олинган шифр матни ўзгармас 
б
узунликдаги блокларга 
ажратилади. Агар охирги блок тўлиқ бўлмаса, блок орқасига маҳсус символ-
тўлдиргичлар жойлаштириш (масалан,
*
символини).
Мисол
: 
Шифрлаш учун дастлабки маълумотлар
: 
Т
0 
= <ҲИМОЯ_ХИЗМАТИ> 
А
0
= <АБВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚФҲ> 
А
1
= <ОРЁЬЯТЭ-ЖМЧХАВДЙФҚКСЕЗПИЦГҲЛЪШБУЮҚГН> 
Р=36 к
1
=3 к
2
=15 б=4 
Алгоритмнинг қадамба-қадам бажарилиши қуйидаги натижаларга олиб 
келади: 
1-қадам
: Л
0ҳ
 = <35,10,14,16,31,36,23,10,9,14,1,20,10> 
2-қадам
: Л
1ҳ
 = <12,9,21,17,36,14,12,9,6,21,18,3,9> 
3-қадам
: Т
1 
= <ХЖЕФНВҲЖТЕҚЁЖ> 
4-қадам
: Т
1 
= <ХЖЕФНВҲЖТЕҚЁЖ***> 

---

219 
Расшифровка 
қилишда 
блоклар 
бирлаштирилиб, 
К
символли 
шифроматн
Т
1
ҳосил қилинади. Расшифровка қилиш қуйидаги бутун сонли 
тенгламани ечиш керак бўлади: 
к
1
 ҳ
01
 + к
2
 = н Р + ҳ
1и
 
Ушбу тенгламадаги 
к
1 
, ҳ
11
, к
2 
ва 
Р 
бутун сонлар маълум бўлганда
ҳ
0и
катталиги 
н 
ни саралаш орқали ҳисобланади. Бу муолажани шифроматннинг 
барча символларига тадбиқ қилиш унинг расшифровка қилинишига олиб 
келади. Алмаштириш усулининг камчилиги сифатида дастлабки ва берилган 
матнлар статистик кўрсатгичларининг бир хиллигини кўрсатиш мумкин. 
Дастлабки матн қайси тилда ёзилганини билган холда, криптоаналитик 
ахборотларни статистик қайта ишлаб, иккала алфавитдаги символлар 
орасидаги мос келишликларни аниқлаши ва матнни расшифровка қилиши 
мумкин 
Полиалфавитли алмаштириш усуллари 
Бу усуллар етарлича юқори даражадаги криптотурғунликка эга ва 
бунда дастлабки матн символларини алмаштириш учун бир неча 
алфавитлардан фойдаланадилар. Расман полиалфавитли алмаштиришни 
қуйидагича тасаввур қилиш мумкин.