|
Alibaba
э
лектрон савдо тизимига эга бўлган Хитой компаниясини келтириб ўтиш
мумкин. Ундан фойдаланиш тажрибаси шуни кўрсатадики, маълумотлар
тўплаш жараёни иқтисодиётнинг турли секторларига экспансия учун ўта
рақобатли устунликлар яратади.
Alibaba
бу – оддийгина рақамли платформа
эмас, балки платформалар экотизимидир. Тушунарлики, бундай экотизим
қудрати алоҳида платформалар кучидан катта бўлади. Хатто АҚШ ҳам
ҳозирги кунда бу пойгада ютқазмоқда, чунки у ерда турли платформаларни
интеграция қилишга тўғри келади, Хитойда эса бу соҳада ривожланиш
самарадорликни ошириш ҳисобига – бир платформадан бошқа платформага
қараб ўтиш аста-секинлик билан рўй берди.Рақамли иқтисодиётга ўтиш каби
глобал бир ишда кўп нарса давлатнинг тутган позициясига ҳам боғлиқ,
албатта. Барчаси ҳамма нарсани бирлаштирадиган ва «рақам»га ўтказадиган
ягона давлат платформасига бориб тақалмаслиги муҳим,яъни, «
Давлатнинг
вазифаси, бизнеснинг ўрнига бирон бир нарса қилиш эмас, балки оддийгина -
бизнесга ҳалал бермасликдир
». Хитойда ҳам
Alibaba
тизими давлат унинг
учун қандайдир платформа яратгани туфайли пайдо бўлмаган. У бундай
платформа пайдо бўлиши учун шароит яратди, холос. Гарчи давлат
Alibaba
га ёрдам бераган бўлсада, буни давлат корпорациясисифатида эмас,
балки тижорат корхонаси сифатида ёрдам берди ва унинг ҳизматларидан у
рақобатбардош эканлиги учунгина фойдаланилади. Давлатнинг вазифаси–
44
умумий қоидалар яратиш, бизнес эса шу умумий қоидалар асосида ўзгара ва
ривожлана бошлайди, чунки қонунлар таъсирида ишбилармонлик муҳити
ўзгаради ва рақобат ўсади. Жиддий кумулятив самараянги умумий
платформа яратиш туфайли эмас, балки ҳар бири ўз иши билан
шуғулланадиган кўплаб мустақил ташкилотлар ва маҳсулотлар йиғиндиси
билан чамбарчас боғлиқ бўлган инфратузилма пайдо бўлиши туфайли
вужудга келиши мумкин. Лекин бунда керакли стандартлар ва
протоколларни энг юқори сифат даражасида ишлаб чиқиш муҳим аҳамият
касб этади. Бизнинг фикримизча, ушбу ҳолат – давлатни унинг мақсадлари
билан дўстлаштириб қўядиган қадам, яъни ўз натижаларидан иқтисодиёт
эҳтиёжларини белгилаб бериши мумкин бўлган фандан манфаатдор бўлган
бизнес. Бошқача қилиб айтганда, рақамли иқтисодиёт давлат, бизнес ва
фанни бирлаштириши мумкин. Рақамли иқтисодиётда бошқа халқаро
тизимлар ва амалий механизмлар билан бирга бўла олишга эришиш учун
«умумий дарча» механизмидаги маълумотлар моделлари ва ҳужжатлар
халқаро стандартлари ва тавсиялари асосида ташкил қилиниши лозим.
Уйғунлаштириш лозим бўлган хабарлар ва ҳужжатлар бошланғич рўйхати
маълумотларини қамраб оладиган маълумотлар рўйхатини тузишда,
шунингдек,миллий маълумотлар моделини шакллантиришда уларни халқаро
стандартлар талабларига мувофиқ тавсифлаш ва белгилаш зарур.
Рақамли иқтисодиётнинг бир қисми бўлган электрон тижоратнинг
Ўзбекистонда ривожланишини шартли равишда икки даврга ажратиш
мумкин: 2015 йилгача бўлган ва ундан кейинги давр. 2015 йилгача бизнинг
мамлакатда норматив-ҳуқуқий база ишлаб чиқиш ва тайёрлаш бўйича фаол
ишлар олиб борилган эди.2015 йилдаеса Ўзбекистон Республикасида 2015-
2018
йилларда мўлжалланган электрон тижоратни ривожлантириш
Консепсияси қабул қилинди, ва уўрта муддатли истиқболда электрон
тижоратни ривожлантиришнинг асосий йўналишларини, рақобатли муҳитни
кенгайтиришни, замонавий инфратузилмани ташкил қилишни ва қўшимча
иш ўринлари яратишни, шунингдек, электрон тижорат ҳақидаги
45
қонунчиликни янада такомиллаштириш шаклларини ва йўлларини белгилаб
берди.Бироқ, бугунги кунга келиб,консепсияда акс эттирилган чора-
тадбирлар тўлиқ амалга оширилмаганлиги ҳақида гапириш мумкин. Масалан,
норматив–ҳуқуқий базада электрон тижоратни ривожлантиришга қаратилган
қатор қарорлар қабул қилинмаган. Хусусан, электрон тижоратда электрон
хабарлар ёки электрон ҳужжатлар оммавий жўнатмалари, рекламани
жойлаштириш тартиби тасдиқланмаган. Шу билан бир пайтда, 2018 йил 14
майда Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев «
Електрон
тижоратни жадал ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар тўғрисида
»ги
Қарорни имзолади. Ушбу ҳужжатда Ўзбекистонда электрон тижоратни
такомиллаштиришга қаратилган бир қатор тадбирлар акс эттирилган. Аммо,
умуман олганда, айтиш мумкинки, Ўзбекистон ушбу йўналишда, жуда тезкор
ривожланадиган тармоқда йўл қўйиш мумкин бўлмаган даражада секин ва
чўзиб ҳаракатланмоқда. Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда фойдаланувчилар
озиқ-овқат маҳсулотларига буюртма бериш учун телеграм ботларидан фаол
фойдаланмоқдалар. Ўзбекистонлик истеъмолчилар, шунингдек, интернет
тармоғи ёки телефония ҳизматлари учун мобил иловалар воситасида фаол
пул тўлашмоқда. Бу эса Ўзбекистон аҳолиси электрон битимларни амалга
оширишга ишонишидан далолат беради, фақат ҳозирги кунгача
фойдаланувчилар катта ҳаражатлар талаб қилмайдиган кичик битимларни
амалга оширган ҳолда ўртача харид ҳажмини оширишга унчалик тайёр
эмаслар. Ўзбекистонда электрон битимлар фойдаланувчисининг ўртача
ҳажми 50 мингдан 200 минг сўмгачани ташкил қилади. Ўзбек истеъмолчиси
электрон битим амалга оширишда уяли алоқа телефонидан фойдаланади,
чунки у бирмунча қулайроқ бўлиб, бир қатор қулай иловаларга ҳам эга.
Маҳсулот танлашга келадиган бўлсак, кўпчилик респондентлар Интернет
орқали кийим-бош, шунингдек, маиший техникава электроника харид
қилишни афзал кўришган. Автомобил ва кўчмас мулк предметлари интернет
орқали энг кам харид қилинадиган товарлар бўлган. Буни шу билан изоҳлаш
мумкинки, айни пайтда фойдаланувчи «онлайн» режимида йирик миқдордаги
46
пулларни беришга ҳали тайёр эмас.Бундан ташқари, фойдаланувчилар
Do'stlaringiz bilan baham: |
