Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

12.5. Транспортдаги электрон тижорат 
Рақамли иқтисодиёт бошқа барча соҳалар сингари, транспорт соҳасига 
ҳам катта таъсир қилайпти. Бу соҳанинг бошқарув, логистик ва 
инфратузилмавий компанияларининг бизнес-моделлари ҳам анча ўзгариб 
кетди. Натижада, масалан, „
ақлли
“ инфртузилмали электрон вокзалларнинг 
янги концепциялари пайдо бўлади, катта маълумотларни таҳлил қилган 
ҳолдаги шахсга йўналтирилган ёндошув тадбиқ қилинади, мобил иловалар 
транспорт ишида кенг миқёсда ишлатилина бошлайди. Виртуализация 
жараони эса ҳар бир компанияга булутдан ҳавфсиз, арзон ва мобил жойлар 
сотиб олишга имкон яратади. Такси хизматлари бозорида агрегатор деб 
номланган хизмат тури пайдо бўлди ва бу хизмат йўловчилар ва юк 
ташувчилар учун қулай имкониятлар яратади. Мисол сифатида 
ЯндехТахи, 
CитйТахи, ГеттТахи
ва бошқаларни келтиришимиз мумкин. Такси 
чқиришнучун энди кўчага чиқиш, операторга қўғироқ қилиш зарур эмас, 
биргина мобил иловадан фойдаланган холда смартфондан фойдаланиб, 
дақиқалар ичида такси чақириш мумкин. Юқоридаги сервислар нафақат 
такси чақириш, балки машинани келишини, холатини, ҳаракатини назорат 
қилиши ҳамда қанча маблағ кетишини билиб туриши таминлаб беради. 
Агарда бу соҳадаги энг илғор тажрибага эга бўлган Япония юзлансак, унда 
дунё бўйича энг катта транспорт компанияси 
ЖР эаст Гроуп
фаолият 
кўрсатади. Бу компания кунига 17 миллион йўловчини ташийди ва суткасига 
13 мингта поезднинг ҳаракатини таъминлаб беради. Электрон технологиялар 
ушбу компанияга „
темир йўл вокзали-шаҳар
“ лойиҳасини амалга оширишга 
имкон берди. Бунда Токионинг марказий вокзали меҳмонхоналар, бизнес-
офислар, тижорат ташкилотлари ҳамда бошқа объектлар билан ҳамкорликда 
ишлашга эришади. Йўловчи ташишдан ташқари, 
ЖР эаст Гроуп
компанияси қуйидаги фаолият турлари билан ҳам шуғулланади: 

Меҳмонхоналар ва офисларнинг тижорий кўчмас мулкини бошқариш; 

Жамоа овқатланиши тармоқлари ва савдо фаолияти; 

Ҳаракатчан состав ишлаб чиқариш; 

---

412 

Автобус ҳизматлари; 

Монорелс транспорти; 

Автомобилларни ижарага бериш; 

Електрон тўловлар тизими ИТ-Суиcа; 

Реклама бизнеси; 

Фитнес-марказлар хизмати; 

Туристик сервис ва бошқалар. 
ИТ-Суиcа
деб номланган электрон тўловлар тизими 
ЖР эаст Гроуп
компаниясининг энг катта фойда келтирадиган фаолият турларидан биридир. 
2001 йилда бозорга чиқарилган 
Суиcа
электрон тўлов карталари ҳозирги 
пайтдаги сони 75 миллиондан ортиқдир. Бу тизим электрон пуллардан ҳам 
фойдаланиш имкониятини ҳам яратган. Ҳозирги пайтда транспорт 
компаниялар ўз фаолиятларини юклар ташиш йўналишига ҳам 
қаратмоқдалар. Масалан, Германия миллий темир йўл юк ташувчиси