Олий ва ўрта махсус таълим

2.3-расм. Бюджет жараёни босқичлари²

Бюджет жараёни бюджетни режалаштиришдан бошланади.





¹ Ўзбекистон Республикаси Бюджет Кодекси, 3-модда (ЎРҚ-360-сон. 26.12.2013).
²Ўзбекистон Республикаси Бюджет Кодексининг 3-моддаси асосида (ЎРҚ-360-сон. 26.12.2013).
Бюджетни режалаштириш давлат молиявий сиёсати талабларига мувофиқлаштирилган молиявий режалаштиришнинг муҳим таркибий қисмини ташкил қилади. Бундай режалаштиришнинг иқтисодий вазифаси турли даражадаги бюджетлар ва бюджетдан ташқари жамғармаларни тузиш ва ижро этиш жараёнида мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг умуммиллий дастурлари асосида ялпи ички маҳсулот ва миллий даромад қийматини молия тизими бўғинлари ўртасида марказлаштирилган тарзда қайта тақсимлаш нисбатларини тўғри белгилашдан иборатдир.
Бюджетни режалаштириш турли даражадаги бюджетларни тузиш ва ижро этиш тартиби, унинг меъёрий-ҳуқуқий базаси ва ташкилий асоси тарзида бюджет жараёнини, шунингдек, мамлакат бюджетини тузишнинг назарияси ва методологияси масалаларини ҳам ўз ичига олади. Бюджетни режалаштириш асослари мамлакат конституцияси ва қонунлари билан белгиланади.
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Давлат бюджети лойиҳасини бюджет ташкилотлари ва бюджетдан маблағ олувчилар тақдим этган буюртмалар ва Давлат бюджетининг тузилмасига кирувчи бюджетлар лойиҳаларига мувофиқ тайёрлайди.
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги келгуси молия йилига мўлжалланган Давлат бюджети лойиҳасини тайёрлайди ва уни бюджетному – эришилган натижалар ҳисобга олинган ҳолда мамлакатни келгуси давр учун ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг асосий йўналишларини назарда тутадиган ҳужжат таркибида жорий йилнинг ўн бешинчи сентябрига қадар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига киритади. Вазирлар Маҳкамаси томонидан бюджетнома Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатасига хулоса тақдим этиши учун – жорий йилнинг 20 сентябрига қадар киритилади. Ҳисоб палатаси икки ҳафталик муддатда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига солиқ ва бюджет сиёсатининг асосий йўналишлари, Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетининг ва давлат мақcадли жамғармалари бюджетларининг лойиҳаси бўйича ўз хулосасини тақдим этади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан давлат бюджети лойиҳаси (Бюджетноманинг таркибида) Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига – Ҳисоб палатасининг хулосаси билан жорий йилнинг 15 октябридан кечиктирмай киритилади.
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан вакил қилинган вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар, шунингдек, тегишли ташкилотлар билан биргаликда ишлаб чиқилган ва Вазирлар Маҳкамасига киритиладиган “Бюджетнома” деб аталадиган ҳужжат қуйидагиларни ўз ичига олади:

• 
  мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг ўтган йилги асосий якунлари ва мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг жорий йилги якунларининг прогноз баҳосини;
  
• 
  давлат бюджетининг ва давлат мақсадли жамғармалари бюджетларининг лойиҳасини ишлаб чиқишда фойдаланилган асосий макроиқтисодий кўрсаткичлар прогнозини;
  
• 
  давлат бюджети ва давлат мақсадли жамғармалари бюджетлари жорий йилдаги ижросининг прогноз баҳосини;
  
• 
  солиқ ва бюджет сиёсатининг асосий йўналишлари лойиҳасини;
  
• 
  давлат бюджетининг ва давлат мақсадли жамғармалари бюджетларининг лойиҳасини;
  
• 
  давлат қарзининг ҳолати тўғрисидаги маълумотлар;
  
• 
  солиқ ва бюджет сиёсатининг асосий йўналишлари ҳамда Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетининг ва давлат мақсадли жамғармалари бюджетларининг лойиҳасига доир тушунтириш хатини. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва бошқа молия органлари давлат бюджети ва унинг тузилмасига кирувчи бюджетларнинг қонун хужжатларида белгиланган кўрсаткичлар доирасида бажарилиши учун жавобгардир. Давлат бюджети даромадлари ва харажатларини бошқариш Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан амалга оширилади.
  

Давлат бюджетининг ғазна ижросини ташкил этиш, шунингдек, унинг давлат даромадлари ва харажатларини ҳисобга олиш Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Ғазначилиги томонидан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги билан биргаликда амалга оширилади. Бюджет Кодексига асосан Молия вазирлигининг бюджет соҳасидаги ваколатлари қуйидагилардан иборат:

• 
  Давлат бюджети ҳамда солиқ ва бюджет сиёсатининг асосий йўналишлари лойиҳаларини тайёрлайди;
  
• 
  давлат мақсадли жамғармалари бюджетлари лойиҳаларини кўриб чиқади;
  
• 
  Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига бюджетнома лойиҳасини кўриб чиқиш учун тақдим этади;
  
• 
  Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси ва Давлат божхона қўмитасига Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети даромадлари прогнозини ҳар чоракда етказади;
  
• 
  бюджет маблағларини тақсимловчиларга ва давлат мақсадли жамғармаларини тақсимловчи органларга улар учун назарда тутилган бюджетдан ажратиладиган маблағлар ҳажмларини етказади;
  
• 
  бюджет маблағларини тақсимловчиларнинг харажатлар сметалари ва жамланма харажатлар сметалари, штат жадвалларини, шунингдек уларга киритилган ўзгартиришларни рўйхатдан ўтказади;
  
• 
  Бюджет Кодексининг 145-моддасида назарда тутилган тартибда Ўзбекистон Республикаси республика бюджетининг харажатлари ёйилмасига молия йили мобайнида ўзгартиришлар киритади;
  
• 
  Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига Бюджет Кодексининг 144-, 145- ва 149-моддаларида назарда тутилган тартибда Давлат бюджети, Ўзбекистон Республикасининг республика бюджети ва давлат мақсадли жамғармалари бюджетлари параметрларига ўзгартиришлар киритиш бўйича таклифлар тақдим этади;
  
• 
  Бюджет Кодексининг 146-моддасида назарда тутилган тартибда молия йили мобайнида Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликларининг Қорақалпоғистон Республикаси бюджети, вилоятлар ва Тошкент шаҳар маҳаллий бюджетларининг тасдиқланган параметрларига ўзгартиришлар киритиш тўғрисидаги таклифларини кўриб чиқади;
  
• 
  солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни уларнинг манбалари кесимида тўлиқ ва ўз вақтида тушиши устидан мониторингни амалга оширади;
  
• 
  бюджет тизими бюджетларининг маблағларидан мақсадли фойдаланилиши устидан назоратни амалга оширади;
  
• 
  Қорақалпоғистон Республикаси бюджети, вилоятлар ва Тошкент шаҳар маҳаллий бюджетларининг ижроси тўғрисидаги ҳисоботлар, шунингдек бюджет ташкилотлари ҳамда бюджетдан маблағ олувчиларнинг молиявий ҳисоботлари шаклларини ва уларни тақдим этиш тартибини тасдиқлайди;
  
• 
  Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига Давлат бюджети ва давлат мақсадли жамғармалари бюджетларининг тегишли даврдаги ижроси тўғрисида ҳисобот тақдим этади;
  
• 
  бюджетдан ташқари махсус ҳисобварақларда захиралар ташкил этади;
  
• 
  Давлат бюджетини ижро этиш жараёнида унга тушумларни кўпайтириш бўйича қўшимча захираларни аниқлайди;
  
• 
  бюджет ташкилотлари ва бюджетдан маблағ олувчиларнинг харажатларини мақбуллаштиришни амалга оширади;
  
• 
  бюджет ссудаларини беради;
  
• 
  давлат томонидан маблағлар жалб қилиш бўйича Ўзбекистон Республикасининг шартномалари ва давлат кафолатларини рўйхатдан ўтказади;
  
• 
  давлат қарзининг ҳисобини ва мониторингини юритади;
  
• 
  бюджет тизими бюджетларининг касса ижросини юритади;
  
• 
  бюджет тизими бюджетларининг Ягона ғазна ҳисобварағидаги ва бошқа банк ҳисобварақларидаги маблағларини бошқаради;
  
• 
  бюджет ташкилотлари ва бюджет маблағлари олувчиларнинг товарларни (ишларни, хизматларни) етказиб берувчилар билан тузилган шартномаларини рўйхатдан ўтказади;
  
• 
  бюджет тизими бюджетларида маблағлар назарда тутилган юридик ёки жисмоний шахслар номидан ва уларнинг топшириғига кўра тўловларни амалга оширади;
  
• 
  бюджет тизими бюджетлари ижросининг бюджет ҳисобини юритади;
  
• 
  давлат қарзи бўйича хизмат кўрсатади, Ўзбекистон Республикасининг давлат кафолатларини бажаради;
  
• 
  Ўзбекистон Республикасига келаётган инсонпарварлик ёрдами ҳамда техник кўмаклашиш маблағлари ҳисобини юритади;
  
• 
  бюджет тизими бюджетлари даромадлари ва харажатларининг баланслилигига таъсир кўрсатувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни молиявий ҳамда иқтисодий экспертизадан ўтказади;
  
• 
  ўз ваколатига кирадиган масалаларга доир норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилади.
  

Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги қонун ҳужжатларига мувофиқ бюджет соҳасида бошқа ваколатларни ҳам амалга ошириши мумкин.