Олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги



Download 1,27 Mb.
bet20/187
Sana22.08.2021
Hajmi1,27 Mb.
#153056
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   187
Bog'liq
ona tili

LEKSIKOLOGIYA

So`z va uning lug`aviy ma’nosi, tilning lug`at tarkibini o`rganuvchi bo`limdir. Tilning lug`at tarkibi deganda ma’lum tilga xos bo`lgan so`zlar, iboralar va atamalar tushuniladi. So`z borliqdagi narsa-buyumlarni, mavhum tushunchalarni, harakat-holatni, belgi-xususiyatlarni nomlovchi til birligidir. Masalan: kitob(predmet nomi), vijdon (mavhum tushuncha nomi), go`zal (belgi nomi), kelmoq (harakat-holat nomi), besh (miqdor nomi) kabi. So`z tilshunoslikning leksikologiya va morfologiya bo`limlarida o`rganiladi. So`zlarda 2 xil ma’no bo`ladi: lug`aviy ma’no va grammatik ma’no. So`z lug`aviy ma’no anglatishiga ko`ra leksikologiyada, grammatik ma’nosi esa morfologiyada o`rganiladi.



Lug`aviy ma’no- atash ma’nosi deb ham yuritiladi - faqat mustaqil so`zlarga xos bo`lib, o`sha so`z anglatgan tushuncha bilan bog`liq bo`ladi. So`zlarning borliqdagi ma’lum narsa, belgi-xususiyat, harakat-holatlarni bildirishi ularning lug`aviy (atash) ma’nolari deyiladi: ko`z - ko`rish a’zosi, uxlamoq - uyqu holati, shirin - yoqimli ta’m, mazali.Mustaqil so`z turkumlaridan olmosh atash ma’nosiga ega emas. Olmoshlar fe’ldan boshqa mustaqil so`zlar o`rnida almashib qo`llanadi, ularga ishora qiladi. Masalan: Karim keldi. U kechgacha biznikida bo`ldi.

So`zlarning lug`aviy ma’nolari “O`zbek tilining izohli lug`ati”da beriladi.



Grammatik ma’no - bir turkumga mansub so`zlar uchun umumiy ma’nodir: kitob, gul, xona, kishi -predmet, ot so`z turkumiga xos, birlikda, bosh kelishikda; ammo, lekin, biroq-bog`lovchi. Tildagi barcha so`zlar grammatik ma’no anglatadi, lekin lug`aviy ma’no anglatavermaydi. Bir xil grammatik ma’noli so`zlar deganda bir turkumga kiruvchi so`zlar tushuniladi: men, sen, u – olmosh; stol, stul, oy – ot; o`n, olti, besh - son.

Mustaqil so`zlar lug`aviy ma’no anglatishiga ko`ra bir ma’noli va ko`p ma’noli bo`ladi.



Bir ma’noli so`zlar - monosemantizmlar faqat bitta lug`aviy ma’no anglatadi: bug`doy, bodring, pamidor, tomchi, chumchuq, ravish, pushti, jigarrang, kelmoq.

Ko`p ma’noli so`zlar- polisemantizmlar bosh ma’no va ko`chma ma’noga ega bo`ladi. Bosh ma’no nutqdan tashqari, so`zning yakka o`zi anglatgan ma’nodir: kulgi-kulmoq xodisasi, sovuq – havo darajasi, ko`z-ko`rish a’zosi. Ko`chma (yasama) ma’no esa so`zning nutq tarkibida boshqa so`zlar yordamida anglatadigan ma’nosidir: uzukning ko`zi, sovuq xabar, shirin gap, baxti kuldi.

Ko`chma ma’no 4 xil usul bilan hosil bo`ladi: metafora, metonimiya, sinekdoxa, vazifadoshlik.

1.Metafora usulida predmet, belgi, harakatlar o`rtasidagi shakliy yoki nisbiy o`xshashlik asosida nom ko`chishi yuz beradi, ya’ni biror jihatdan o`xshash predmet, hodisalarning nomi boshqasiga ko`chadi. Masalan: cho`qqi – bosh ma’nosi: tik narsalarning yuqori nuqtasi – tog` cho`qqisi; cho`qqi – ko`chma ma’nosi: yuqori pog`ona, daraja – ilm cho`qqisi.

Og`ir tosh – bosh ma’no oltin uzuk- bosh ma’no

Og`ir gap – ko`chma ma’no oltin kuz– ko`chma ma’no

Gulday qiz –o`xshatish ( metafora emas); gul qiz – ko`chma ma’no

O`rik gulladi – bosh ma’no Karim gulladi – ko`chma ma’no

2.Metonimiya usulida o`zaro bog`liqlik asosida ma’no ko`chadi, bunday ko`chirilish predmetlar yoki hodisalarning o`zaro aloqadorligiga asoslanadi. O`zaro bog`liq bo`lgan predmet-hodisalardan birini atash orqali ikkinchisi tushuniladi:




Download 1,27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   187




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish