Олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

ORFOEPIYA

Adabiy tilning og`zaki shaklini, adabiy talaffuz me’yorlarini o`rganuvchi bo`limdir. Orfoepiyada so`zlar, ular tarkibidagi tovushlar, so`zning asos va qo`shimchalarini to`g`ri talaffuz qilish qoidalari o`rganiladi. Tilshunoslikning bu bo`limi ayrim unlilar orfoepiyasi , ayrim undoshlar orfoepiyasi, ayrim grammatik formalar (qo`shimchalar) orfoepiyasi qismlariga bo`linadi.

Undosh tovushlar orfoepiyasi ko`proq yon tovushlar ta’sirida yuz beradigan fonetik hodisalarga bog`liq bo`ladi. Ayrim undoshlar talaffuzida adabiy til me’yorlariga mos ravishda tovush moslashishi kuzatiladi.

• 
  keyingi tovush oldingi tovushni o`ziga moslashtiradi: shanba = shamba, to`nka = to`ngka, yigitcha = yigichcha, ijtimoiy = ishtimoiy kabi. Ushbu misollarning uchtasida hosil bo`lish o`rniga ko`ra moslashuv, bittasida esa ovoz va shovqin ishtirokiga ko`ra moslashuv yuz bergan.
  
• 
  oldingi tovush keyingi tovushni o`ziga moslashtiradi: ketdi = ketti, ishga = ishka.
  
• 
  ba’zan so`z oxirida jarangli tovushlar jarangsiz tovush tarzida talaffuz qilinadi (b, d, g, v kabi tovushlar): barg = bark, girdob = girdop, obod = obot.
  
• 
  ba’zan bir tovush boshqa noo`xshash tovushga almashadi: zarur = zaril, koridor = kalidor.
  
• 
  ba’zan talaffuzda tovushlar o`rni almashadi: tuproq = turpoq, yomg`ir = yog`mir.
  

GRAFIKA

Yozuv va yozuv vositalarini, tovush va harf munosabatlarini o`rganuvchi bo`limdir. Tovush fonetikada, harf grafikada o`rganiladi. Tovushlar talaffuz qilinadi, harflar yozuv vositasi sanaladi. Harf tovushning yozuvdagi ifodasidir. Lekin har doim ham tovush va harf bir-biriga muvofiq kelavermaydi. Masalan: tingla, ong, singmoq, la’nat kabi so`zlarda tovush va harflar soni bir xil emas. Yozuv vositalariga harflar va tinish belgilari kiradi. Harflarning ma’lum tartibdagi tizimi alifbo (alfavit) deyiladi.

Yangi o`zbek yozuvi alifbosida 29ta harf bor:

Aa Bb Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Oo Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Xx Yy Zz O’o’ G’g’ Sh sh Ch ch Ng ng