Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил

 
 
 
8.“Қандай?” иерархик диаграммаси 
(Муаммони ҳал қилиш усули ва воситаси) 
 
―Қандай?‖ диаграммаси муаммо тўғрисида умумий тасаввурларни 
олиш имконини берувчи мантиқий саволлар занжири бўлиб, муҳим 

---

20 
муаммонинг ечимини топишга ѐрдам беради ва ―Қандай‖ саволига жавоб 
топиш орқали муаммо ҳал қилинади. 
―Қандай?‖ саволларининг изчил берилиши қуйидагилар имконини 
беради: 

муаммони ечиш нафақат бор имкониятларни, балки уларни амалга 
ошириш йўлларини ҳам тадқиқ қилиш; 

қуйидан юқорига босқичма-босқич бўйсунадиган ғоялар тузилмасини 
аниқлаш. 
Диаграмма стратегик даражадаги саволлар билан ишлашни бошлайди.
Муаммони ечишнинг пастки даражаси биринчи галдаги ҳаракатларнинг 
рўйхатига мос келади: 

Барча ғояларни ўйлаб ўтирмасдан, баҳоламасдан ва таққосламасдан 
тезликда ѐзиш керак; 

Диаграмма ҳеч қачон тугалланган бўлмайди: унга янги ғояларни 
киритиш мумкин; 

Агарда чизмада савол унинг ―шохларида‖ бир неча бор қайтарилса, 
унда у бирор муҳимликни англатади. У муаммони ечишнинг асосийси 
бўлиши мумкин; 

Янги ғояларни график кўринишда: дарахт ѐки каскад кўринишидами, 
юқоридан пастгами ѐки чапдан ўнгда қайд қилинишини талабанинг ўзингиз 
ҳал этади; 

Агарда иштирокчи ўзига саволларни тўғри берса ва ривожланиш 
йўналишини намоѐн бўлишида ишончни сақласа, диаграмма унинг ҳар 
қандай муаммони амалий жиҳатдан ечимини топишини кафолатлайди. 
 
 
9.“Бешинчиси ортиқча” методи 
 
Мазкур методдан қуйидаги тарзда фойдаланиш мумкин. Бунда 
ўқитувчи доскага мавзуга оид тўртта сўз ва мавзуга оид бўлмаган бешинчи 
сўзни ѐзади. Масалан: 
Қандай? 

---

21 
―космополитизм, нигилизм, ҳиндуизм, индивидуализм, валюнтаризм‖ – 
тингловчилар мавзуга оид бўлмаган, яъни ―ортиқча‖ бўлган бешинчи сўзни 
топадилар. Ўқитувчи шу тариқа сўзлар кетма кетлигини ѐзишда, 
тингловчилар эса ортиқча сўзни топишда давом этадилар. 
Бу метод тингловларнинг ўзлаштирган назарий билимларини янги 
кутилмаган вазиятларда қўллашларига имкон яратади.